De gevolgen van terreur

In mei heft de ETA zichzelf op, maar de gevolgen van de terreurdaden van de organisatie zijn niet zo gemakkelijk uit te wissen. In Vaderland van Fernando Arambura volg je twee families die leren leven met wat het Baskische terrorisme hen heeft aangedaan.

Sinds het overweldigende succes van de roman in zijn thuisland, wordt de Baskische auteur regelmatig gevraagd om zijn mening over de ophanden zijnde ontmanteling van de organisatie. Arambura zegt in de meeste interviews opgetogen te zijn, maar waarschuwt tegelijkertijd dat dit slechts het begin is. ‘ETA is nog niet voorbij, althans niet voor iedereen. Er zijn nog steeds mensen die niet weten wie hun familielid heeft vermoord,’ vertelt hij in de Spaanse krant El País. ‘Het zal nog lang duren voordat er een nieuw hoofdstuk kan worden geschreven, waarin verzoening iets concreets is en de haat is verdwenen.’ Vaderland draait vooral om deze laatste kwestie: hoe ga je verder met je leven als een geliefde plotsklaps uit je leven wordt gerukt? En kun je ooit vergeving schenken aan de dader?

De roman begint in 2011 wanneer de ETA begint met ontwapenen. Na dit nieuwsfeit duik je de geschiedenis in van twee families. Miren en Bittori zijn vriendinnen totdat blijkt dat ze allebei een andere kijk hebben op het Baskisch nationalisme en het contact verbreken. Joxi Mari, de zoon van Miren, wordt actief lid van de ETA en zijn moeder is trots op hem en blijft zijn acties tegenover iedereen verdedigen. Bittori en haar man Txato keren zich juist van de organisatie af en haar man weigert dan ook belasting aan de ETA te betalen, iets wat alle ondernemers in het dorp stilzwijgend doen. Die keuze komt hem duur te staan, want hij wordt bedreigd en moet dit uiteindelijk met zijn leven bekopen. Voor zijn eigen huis wordt Txato vermoordt en Bittori gelooft dat de zoon van Miren de dader is.

Het knappe is dat Arambura niet in de valkuil trapt om het gedachtegoed van de families lijnrecht tegenover elkaar te zetten. De korte hoofdstukken worden beschreven vanuit het perspectief van Miren of Bittori, maar deze worden afgewisseld door het gedachtegoed van hun kinderen. Door hun ogen zie je dat het conflict veel genuanceerder is en lang niet zo zwart-wit is als hun ouders de strijd doen voorkomen. Miren en Joxi Mari zijn bijvoorbeeld fanatieke aanhangers van de ETA, maar haar andere zoon en dochter zijn er juist fel tegen gekant. En ook in de familie van Bittori is er steeds meer ruimte voor een mildere toon, waardoor de gezinsleden langzaam de rol van slachtoffer ontstijgen.
Bittori komt bijvoorbeeld weer in contact met Arantxa, de dochter van Miren die in een rolstoel zit. Ze haalt veel kracht uit de wandelingen die ze met haar door het dorp maakt en Bittori krijgt door hun gesprekken een steeds opener blik op het conflict. Als ze ziet dat een kaatsbaan, die jaren geleden vol stond met pro-ETA-leuzen, smetteloos groen is, geeft dit haar hoop: ‘We moeten dit hoofdstuk afsluiten en naar de toekomst kijken en niet spreken van overwinnaars en overwonnenen.’

Voor de geloofwaardigheid van de personages is het jammer dat dit soort uitspraken aan het einde van de roman de overhand krijgen. In de afwikkeling van sommige verhaallijnen veranderen enkele hoofdpersonen te radicaal van inzicht. Zo is Miren zo enthousiast over de vriend van haar zoon Gorka, dat ze op hun trouwdag opeens al haar bezwaren tegen homoseksualiteit laat varen. Eerder was zijn geaardheid juist de reden om het contact met hem te verbreken. Omdat haar ommekeer zo onverwachts en zonder enige verklaring gebeurt, voelt deze koerswijziging gekunsteld aan.

Toch vergeef je de auteur deze schoonheidsfoutjes, want hij geeft met Vaderland een gelaagd inkijkje in een ingewikkeld conflict. Ondanks de ontmanteling van de ETA heeft Baskenland nog een lange weg naar verzoening te gaan, maar deze roman laat zien dat dit proces zeker een kans van slagen heeft.