Een beeldend debuut over het leven in een onderdrukt land

Huda, een gewoon dorpsmeisje, en Rania, dochter van de sjeik, groeien op in het Irak van de jaren 70. De twee worden dikke vriendinnen, ondanks hun verschil in stand. Ze sluiten zelfs een bloedverwantschap en beloven elkaar eeuwige trouw. Maar het leven neemt een andere wending en ze verliezen elkaar uit het oog. Jaren later en inmiddels volwassen, proberen Huda en Rania te overleven in het door geweld en onderdrukking geteisterde Irak. Huda werkt als secretaresse op de Australische ambassade en Rania als kunsthandelaar. Als hun paden elkaar weer kruisen worden ze op de proef gesteld: hoever gaat eeuwige steun als er offers worden gevraagd om hun kinderen te beschermen?

Hoewel De sterren boven Bagdad een fictief verhaal is, gebruikte de Australische Gina Wilkinson haar eigen ervaringen voor het schrijven van deze roman. Drie decennia woonde Wilkinson in Irak en ervoer ze wat het betekent te moeten leven onder het regime van Hoessein: ze werd aangerand, haar vriendin schaduwde haar als informant van de geheime inlichtingendienst en haar werkplek werd verwoest door een zelfmoordaanslag.

In de historische roman De sterren boven Bagdad, vertaald door Roeleke Meijer-Muilwijk, worden afwisselend de verhalen van Huda en Rania verteld. In een derde verhaallijn is een rol weggelegd voor de Australische Ally. Als ze naar Bagdad verhuist, moet ze als ‘afhankelijke echtgenote’ van een diplomaat haar carrière als journalist staken. Toch is ze vastberaden haar vaardigheden te gebruiken om te achterhalen wat er met haar eigen moeder is gebeurd, die na een langdurig verblijf in Bagdad nooit meer de oude is geworden.

Het gebruik van deze drie afzonderlijke verhaallijnen zorgt ervoor dat de plot een langzame opbouw kent doordat er tijd nodig is om elk van de personages te leren kennen. In beginsel lijken de verhalen opzichzelfstaand, pas halverwege wordt de onderlinge relatie helder. Maar ook dan blijft het trage karakter gehandhaafd, slechts gestaag wordt duidelijk wat er in het verleden is gebeurd en welke gevaren er op het drietal liggen te wachten.

Ondanks deze trage opbouw is het onmogelijk je niet mee te laten slepen in het verhaal. De schrijfstijl van Wilkinson wordt gekenmerkt door het veelvuldig gebruik van bijvoeglijke naamwoorden en brengen het benauwende Bagdad tot leven. Haar concrete beschrijvingen van maaltijden, dieren en planten, het klimaat en (bij)geloof dragen hier sterk aan bij. De schrijfster weet zo een geloofwaardig beeld te schetsen van het leven onder een dictatoriaal regime. Haast niet voor te stellen situaties zoals de angst afgeluisterd te worden of te worden bedreigd dat er iets met je kinderen zal gebeuren, beschrijft ze gedetailleerd. Echter lukt het Wilkinson minder overtuigend om daarbij gepaard gaande emoties op de lezer over te brengen. De situaties an sich zijn beklemmend, maar de gevoelens van de personages zijn minder indringend en levendig. Er wordt slechts mondjesmaat gehint naar de warme gevoelens van een vriendschap of de liefde tussen echtgenoten. Spannende situaties zoals het brengen van een bezoek aan smokkelaars, lijken de hoofdpersonen gemakkelijk te ondergaan. Dat, in combinatie met enkele niet-uitgewerkte elementen waarvan niet duidelijk is wat hun bijdrage is aan het geheel (zoals een zoon die ineens spijbelt en intensiever de moskee bezoekt), maken het hier en daar tot een minder bevredigend geheel.

Wel is het conflict in schrijfstijl enigszins ironisch, daar het boek ook thematisch gezien is gebouwd op tegenstrijdigheden. Vriendschap en ruzie, verbondenheid en individualisme, angst en moed, goed en kwaad; het een kan niet zonder het ander bestaan en geen enkele situatie is zwart of wit. Ook fatsoenlijke mensen kunnen onder erbarmelijk omstandigheden gedwongen worden verkeerde keuzes te maken. Vol begrip voor de Iraakse bevolking lukt het Wilkinson te laten zien dat Irak eens mooi was, hoe toegewijd Irakezen zijn en dat aanpassen en bedenken hoe je de situatie in je eigen voordeel kunt gebruiken, soms de enige mogelijkheden zijn om te overleven.

De sterren boven Bagdad is een aangrijpend debuut dat zeer beeldend is geschreven. Het geeft een heldere inkijk in het alledaagse leven van een onderdrukt land, maar daar waar setting gedetailleerd wordt beschreven, is dat bij emoties slechts mondjesmaat gedaan.