Laat je geen angst aanjagen!

De Beer en de Nachtegaal van Katherine Arden maakt de op de cover gewekte verwachtingen meer dan waar. Als je als beginnende schrijver zo’n ongelooflijk mooi en betoverend sprookje weet neer te zetten dan mag je wat mij betreft linea recta de hemel in geprezen worden.
Het verhaal leest als een sprookje maar stijgt daar tevens bovenuit. Het is een realistische en historische familieroman met magische en sprookjesachtige elementen die je vanaf het begin weet te betoveren.

Het verhaal speelt zich rond 1300 af in het Rusland van grootvorst Ivan de Eerste. De edelman Pjotr Vladimirovits en zijn vrouw Marina hebben vier kinderen. Doenja, de oude min van Marina, voedt de kinderen op en vertelt ze volkssprookjes. Wanneer het verhaal begint vertelt ze over een meisje wiens moeder is gestorven. Haar vader is hertrouwd en de nieuwe vrouw is haar liever kwijt dan rijk. Zij zorgt ervoor dat het meisje midden in de winter in het bos wordt achtergelaten, zogenaamd om uitgehuwelijkt te worden aan Morozko, de Wintervorst. Natuurlijk is het de bedoeling dat het meisje overlijdt maar Koning Winter heeft meelij en spaart haar.
Marina is inmiddels weer zwanger en voorvoelt dat haar vijfde kind speciale gaven bezit. Ze noemt haar dochter Vasja en sterft zelf vlak na de geboorte. Vasja groeit op en ziet als enige de wezens die het huis van haar vader beschermen. De wezens uit de sprookjes zijn voor haar realiteit.
Het leven wordt voor Vasja een stuk lastiger wanneer haar vader een zeer vrome vrouw trouwt.

Het boek weet je vanaf het begin tot het eind te boeien. Vooral de ontwikkeling van de personages en de verandering van de tijdgeest houden de aandacht vast. Het verhaal schetst de opkomst van het Christendom en de pogingen van de priesters om de oude volksgebruiken uit te bannen. Het spanningsveld tussen de oude gebruiken en het nieuwe geloof en de wijze waarop de overgang naar het christendom wordt bewerkstelligd is interessant en gedetailleerd uitgewerkt. Zo willen de priesters hun macht vergroten door de bevolking godvrezend maken. Hun macht is gebaseerd op het aanjagen van angst. Als bijvoorbeeld een oogst mislukt dan is dat omdat de bevolking zich bezondigd heeft aan bijgeloof. De schrijfster toont ons dat angst een slechte raadgever is. Wie toegeeft aan angst geeft zijn macht en kracht uit handen en levert zich over aan een ander. Het motto van dit verhaal luidt dan ook: Laat je geen angst aanjagen!

Vanaf het begin introduceert de schrijfster allerlei onbekende woorden voor magische wezens en maatschappelijke posities. Zo is de vader van Vasja een zogenaamde Bojaar, een soort edelman. De huis-en bosgeesten hebben ook Russische namen. Gelukkig bezit het boek een verklarende woordenlijst met afdoende uitleg om mee uit de voeten te kunnen.

‘De wolken hingen als vochtige wol boven de bomen’
De landschappen, de winterse kou en de personages worden gedetailleerd en in mooie metaforen beschreven. Ze brengen deze wonderbaarlijke wereld intens tot leven en het lijkt alsof je van heel dichtbij toekijkt. Het taalgebruik is om verliefd op te worden, zo wonderschoon. De omschrijving van de oogkleur van Vasja is daarvan een mooi voorbeeld ‘de kleur van het bos tijdens een zomerse onweersbui’.

Vasja is een bewonderenswaardige en krachtige persoonlijkheid die medeleven oproept maar zeker niet zielig is. Ze is moedigen lijkt niet noemenswaardig te lijden onder de dingen die haar worden aangedaan.
Ze accepteert hoe de mensen om haar heen veranderen maar blijft vechten voor zichzelf en de dingen die zij belangrijk vindt. Ze buigt maar breekt niet. En dat is heel verfrissend vergeleken met de gangbare Assepoester-achtige verhalen waarin de hoofdpersoon zo onderdanig en zielig is dat je je eraan gaat ergeren.

Met De Beer en de Nachtegaal zet Katherine Arden een hemels sprookje neer dat ons betovert, boeit en daarnaast een belangrijke boodschap meegeeft. Wie angstig is, geeft zijn macht en kracht uit handen en is een speelbal voor machten die ons willen manipuleren.