Hilarisch, tragikomisch en nog steeds actueel

De wereld van Garp van John Irving is een hilarisch en tragikomisch boek over zowel de kabbelingen als de extremiteiten des levens. Ook dertig jaar na de eerste publicatie is het boek nog altijd lachwekkend en zelfs actueel. Nog steeds is dit boek een genot om te lezen en een waardige klassieker.

‘In de wereld volgens Garp zijn we allemaal hopeloze gevallen’

Jenny Fields is een geboren verpleegster. Ze heeft een hekel aan mannen en met haar ouders botert het ook niet. De aseksuele Jenny verlangt naar een kind maar wil van mannen niets weten. Haar ouders verwachten dat zij een ‘goede partij’ vindt en een gezin sticht. Dat ziet Jenny niet zitten, zij blijft werken als verpleegster en grijpt haar kans wanneer soldaat Garp op haar afdeling belandt. De soldaat is halfdood maar kan nog wel zijn munitie afschieten. Jenny grijpt haar kans en zo wordt haar zoon T.S. Garp in de wereld gebracht.
Wanneer zoonlief is opgegroeid besluiten Jenny en Garp samen naar Europa te gaan om schrijver te worden. Na terugkomst heeft Jenny haar boek klaar en maakt internationaal furore. Ze wordt de leidster van een vrouwenbeweging en de meest vreemde vogels maken deel uit van haar entourage. Ook Garp heeft zijn eersteling klaar en trouwt prompt met jeugdliefde Helen.

Humor en tragedie

Irving weet iets aangrijpends zoals de dramatische opvoeding van Jenny, heel luchtig en kolderiek te brengen. Het voelt alsof de schrijver als een soort god vanuit de hemel naar beneden kijkt en al die rare mensjes over het aardoppervlak ziet wriemelen terwijl ze de meest absurde dingen meemaken. (Het lijkt net LuckyTV.)

“Buiten kwam de beer naar mij toe fietsen en overhandigde me de sleuteltjes van de auto”

Toch is de humor niet alleen maar absurd. Het heeft ook tragikomische elementen. Hetzelfde geldt voor het verhaal dat op het ene moment humoristisch en dan weer tragisch is. In het begin van het boek overheerst vooral de humor. Later neemt het tragische aandeel toe waardoor ook de pijn voelbaar wordt.
Het boek zit, net als het eerste boek dat Garp schreef, vol dwaasheid en verdriet. Toch overheerst de dwaasheid. Het verdriet blijft aan de oppervlakte en wordt bedekt zoals wanneer moeder Jenny het gezin verpleegt na een auto ongeluk. Er is niet veel meer om te lachen maar toch kruipt de pijn niet onder je huid. Er is nog altijd die glimlach van mededogen die het leed verzacht.

Voorbeschikking

Het boek speelt regelmatig met de idee van voorbeschikking. Zo is het vanaf het moment dat Garp en Helen elkaar in hun jeugd ontmoetten al duidelijk dat zij voorbestemd zijn om met elkaar te trouwen.
Maar ook schokkende gebeurtenissen lijken onafwendbaar te zijn. Rationeel gezien is dat natuurlijk niet zo maar de manier waarop Irving ze beschrijft geeft ons het idee dat het gebeurde vanzelfsprekend is en zelfs te verwachten viel.
Dit past wel bij Irving’s schrijfstijl. Hij heeft mededogen met zijn karakters. Hij laat dit ook blijken in een fragment waar Garp ervan wordt beschuldigd anderen uit te lachen:

‘Toch schaam ik me een beetje, nu u in de mening verkeert dat ik de mensen uitlach of dat ik ze voor gek zet, zoals dat heet. Ik neem mensen namelijk heel serieus. Mensen zijn het enige dat ik serieus neem. Daarom heb ik niets anders dan sympathie voor hun gedragingen-en alleen mijn lach om ze te troosten’

Garp legt ook uit dat wat voor de een tragedie is, voor de ander een komedie kan zijn, afhankelijk van zijn rol in het verhaal.

De vaart

Hoewel dit een lijvige roman is waarin vreselijk veel gebeurt, verloopt vooral de eerste helft vrij traag. Irving beschrijft daarin de kleine en alledaagse dingen met een flinke dosis absurdisme. Het zijn de kabbelingen des levens. Heel natuurlijk beschrijft hij hoe Garp naar Helen toegroeit. Deze is zo verlegen dat hij eens in de drie maanden iets tegen haar durft te zeggen. Irving beschrijft alles zeer gedetailleerd en beeldend. Je kunt je daarom precies voorstellen hoe iedereen zich voelt en welke gezichtsuitdrukking ze bij bepaalde gebeurtenissen hebben.
Pas wanneer het over het volwassen leven van Helen, Garp en hun kinderen gaat, neemt de vaart toe. Vooral de tragedies verlopen een stuk sneller. Er is nu minder humor waardoor de tragiek overheerst en de lezer ademloos de gebeurtenissen blijft volgen. De ellende die Garp en zijn familie moeten doorstaan wekken deernis op . Heel af en toe kan er een glimlachje af bijvoorbeeld wanneer een woedende Garp een ander ernstigere verwondingen toewenst dan hij al heeft.

Seks en geweld en onverdraagzaamheid

De wereld volgens Garp is doorspekt met seks en geweld. Toen Irving in de jaren zeventig zijn boek schreef, was de seksuele revolutie nog in volle gang. Het was een tijd waar mensen zich van stigma’s wilden bevrijden en uit de verwachtingspatronen van die tijd wilden stappen. Een tijd waar gevochten werd voor een plekje voor bewust ongehuwde moeders, voor homoseksualiteit en transgenders.
Natuurlijk roept vernieuwing altijd angsten op bij mensen en de weerstand tegen deze bewegingen in de maatschappij was dan ook groot. Irving beschrijft deze seksuele revolutie in deze roman en hij schuwt de seks en het daaruit voortkomende geweld niet.
In een interview met Arthur Japin bij RTL4’s Koffietijd in oktober 2018, meldde Irving dat hij tijdens het schrijven bang was dat zijn boek binnen een paar maanden achterhaald zou raken. Hij verwachtte dat de strijd snel gestreden zou zijn en dat de tolerantie jegens andersgezinden zou overwinnen. Hij vindt het spijtig te moeten concluderen dat mensen nog steeds intolerant en extreem reageren naar homoseksuelen en seksueel andersgezinden.
Toch is een ding zeker veranderd. Toen het boek in het Nederlands verscheen werd het met rode oortjes gelezen omdat het ongewoon was om openlijk over seks te spreken. Het getuigde van vulgariteit en was niet sjiek. De bekrompen reacties vanuit de maatschappij waren daarentegen heel gewoon en bezorgden de lezer kromme tenen. Wanneer je met de bril van nu kijkt naar de seks dan is er niets spannends en aparts meer aan want de media bombardeert je met seks. De kleingeestige maatschappelijke reacties zijn nu deels lachwekkend geworden omdat veel vooroordelen ook niet meer bestaan. Zo is er niemand meer die opkijkt van een alleenstaande moeder.
Het gewelddadige extremisme roept echter nog steeds weerzin op. We zien het iedere dag opnieuw op televisie en het is nog steeds angstaanjagend en dus hoogst actueel.

Conclusie

De absurde situaties waarin de overbezorgde Garp in terecht komt zijn om te schaterlachen en alles wat fout kan gaan, gaat ook fout. Het tragische krijgt in dit boek echter nooit de overhand, wordt luchtig gepresenteerd en is daarom goed te verdragen. De vele seks die dertig jaar geleden taboedoorbrekend was, is nu heel gewoon en de benepen reacties van de maatschappij zijn niet meer tenenkrommend maar eerder lachwekkend. De wereld volgens Garp is nog steeds veelzijdig, actueel en een genot om te lezen.