Niet makkelijk, wel belangrijk

“Sranang, mijn vaderland”, schrijft Anton de Kom, halverwege de jaren ‘30 van de 20e eeuw, “eenmaal hoop ik u weer te zien. Op de dag waarop alle ellende uit u weggewist zal zijn.” Die droom is nooit uitgekomen. De Kom, die was verbannen uit Suriname, omdat hij opkwam voor de rechten van de verschopten, stierf in 1945 in een Duits concentratiekamp. Maar zijn boek en zijn woorden overleefden de tijd, vaak in stoffige hoekjes, en nu, met een mooie heruitgave in het volle licht.

De Kom’s boek is niet makkelijk om te lezen. Niet makkelijk, omdat het geschreven is in een andere tijd, met nu ongebruikelijke woorden, bloemrijke zinnen en onverwachte stijlwisselingen. Maar ook niet makkelijk vanwege het pijnlijke onderwerp dat hij blootlegt: het Nederlandse slavernijverleden.

Hij doet dat op een knappe manier. Want hoewel hij gebruik maakt van bronnen (boeken, krantenartikelen en archiefmateriaal) van de overheersers, bekijkt hij alle daarin beschreven gebeurtenissen steeds vanuit het perspectief van de onderdrukten, van de mensen zonder stem in de archieven en de kranten. En dat is geen fijn verhaal.

Dat nare verhaal stopt helaas niet bij de afschaffing van de slavernij in 1863. De slaafeigenaren kregen van de regering een compensatie voor het verlies van hun “bezit”. Maar de voormalig slaafgemaakten, die kregen helemaal niks. De Kom beschrijft hoe hun situatie er in de jaren ‘30 nog nauwelijks op vooruit is gegaan. Samen met de “koelies” die inmiddels vanuit Azië naar Suriname gebracht waren, waren zij machteloze arbeiders die zich moesten voegen naar de grillen van degenen met geld en macht. De Kom doorzag deze structuren goed en werd daarmee een probleem voor het regime.

De Kom’s boek is een belangrijke getuigenis van een tijd die Nederland graag vergeet, of bagatelliseert. De geschiedenis veranderen, dat kan niet, maar er in alle openheid over spreken, dat kan wél. Goed dus dat dit opnieuw uitgegeven is en dat De Kom is opgenomen in de Canon van de Nederlandse geschiedenis.