Werkelijk weergaloze zoektocht

Zes miljoen joodse mensen lieten het leven tijdens de Tweede Wereldoorlog. Dat weet ook de Amerikaanse classicus en auteur Daniel Mendelsohn, afstammeling van joden die naar de VS emigreerden voor het zover was. Echter, zijn vaders oudste broer Schmiel, diens vrouw en vier dochters bleven wonen in het toen Poolse Bolechow (nu Bolechiv, Oekraïne) en kwamen om. Wat is er precies gebeurd? Mendelsohn wil het weten, veel verder gaan dan de algemeenheden. Dat doet hij op zeer bevlogen en vooral uiterst grondige wijze. Hij gaat ter plaatse, wil details horen, zien en gewaar worden.
Dat levert een heel apart boek op, bestaand uit verschillende laagjes: associaties met de eigen familie van de auteur en het gezin waarin hij opgroeide; daarnaast de reconstructie van het leven in Polen aan de vooravond van en tijdens WO II; bovendien linkt hij de verhalen en gebeurtenissen aan teksten uit de thora.
Overal verkiest de auteur het concrete boven het algemene. Filmisch beschrijft Mendelsohn zijn zoektocht en schenkt aandacht aan veel meer dan de boodschap alleen. Hoe kijken de mensen die hij ontmoet tijdens zijn zoektocht? Hoe spreken ze, welke nadruk leggen ze in hun woorden, hoe bewegen ze zich? Hij interpreteert wat hij hoort, merkt, wat ze zeggen, wat ze met gebaren duidelijk maken en ...wat ze niet zeggen. Alles doet er toe. Dus kijkt hij vaak achter de verhalen, om zo nog dieper door te dringen. Hoewel de historische reconstructie daardoor voor de lezer - die over zo’n boek van 600 p. lang doet - niet eenvoudig is. Vaak zijn het halve verhalen, die honderden pagina’s later weer opgenomen en aangevuld worden. Ik miste daardoor wat synthese. Gelukkig is er de stamboom als houvast.
De auteur gaat letterlijk heel ver en dringt (figuurlijk) erg diep door in het leven van de zes waarnaar hij op zoek is. Getuigenissen met elkaar combinerend, bereikt hij een verbluffend resultaat (zoals ik eerder al aantrof in Drie minuten in Polen: de ontdekking van een verloren wereld aan de hand van een familiefilm uit 1938 van Glenn Kurtz). Minder keek ik uit naar de muggenzifterige associaties met bijbelteksten, hoewel vernuftig opgebouwd (begin: scheppingsverhaal; problemen tussen broers: Kain en Abel; vernietiging: Noach), maar het is zo vergezocht met referenties naar commentaren uit middeleeuwen en 19de eeuw, dat het meer afbreekt dan opbouwt en de sfeer compleet verbroken wordt. Het opzet van het boek is al zo veelzijdig dat die extra laag bijbel er voor mij niet nog eens bovenop moet. Niettemin, ik val er voor, voor dit soort boeken en geef het 5*, het kan niet anders. Werkelijk weergaloos vond ik het om mee Mendelsohns zoektocht te beleven, om samen met hem telkens nog verder te willen gaan, nog iemand te interviewen, toch nog eens te gaan kijken en vaak… te vinden! De toon is niet schreeuwerig of huilerig en meer gefocust op het leven dan op de dood.