De waarheid ligt in het vertellen

Ramona Ausubel is in Santa Fé geboren en opgegroeid, heeft gestudeerd en geeft nu zelf les. Daarnaast schrijft ze korte verhalen, romans en heeft ze al diverse literaire prijzen gewonnen in Amerika.

‘Er is hier niemand, behalve wij allemaal’ is het verhaal dat Ramona Ausubel van haar oma’s heeft gehoord en wat ze aan de hand van feitenmateriaal wilde navertellen, tot ze besefte dat als ze dat losliet en haar eigen verhaal vertelde het ook niet in de vergetelheid zou raken. Of zoals ze het zelf zo mooi verwoord in de brief die als voorwoord van het boek fungeert: ‘Ons verhaal is er een dat ik ken, zowel de dingen die ik met eigen ogen heb gezien als de dingen die ik niet heb gezien. Die kennis zit ergens in mijn botten, ergens in mijn hart. Op een dag zullen jouw kinderen vragen wat er is gebeurd en dan zul jij een nieuwe versie vertellen, en op die manier zal het verhaal blijven voortleven. De waarheid ligt in het vertellen.’

Het verhaal wordt verteld door Lena, de jongste dochter van Vlad en Perl en begint op de dag in 1939 dat in het klein dorpje Zalischik, bij de noordgrens van Roemenië, het besef daagt dat de oorlog is uitgebroken. De genezer heeft een krant van een paar weken oud met op de voorpagina OORLOG. 11 UUR IN DE OCHTEND 3 september 1939.

De joodse bewoners zijn jaren geleden vanuit allerlei windstreken en na vele omzwervingen op het verlaten dorpje Zalischik gestuit dat op een schiereilandje ligt en omarmd wordt door een riviertje. ‘Twintig jaar lang leefden ze als een vergeten volk. Ze waren ver verwijderd van alle andere dorpen, en nog verder van de steden. De enige manier waarop ze wisten dat ze nog leefden, was door de verhalen steeds weer opnieuw te vertellen: de eerste man en de eerste vrouw, de zondvloed, de plaag van de kikkers, de plaag van het bloed, de plaag van de duisternis. Alle verhalen waren verhalen over ronddolen, over de weg kwijtraken, over opnieuw beginnen.’ (P. 28)

Op de dag dat ze van de oorlog vernemen, vinden ze een vrouw in de rivier, in het water, de bron van al het leven. Door de samenloop van omstandigheden wordt ze als een soort profeet beschouwd. Als ze aan haar vragen wie ze is en wat er is gebeurd, antwoordt ze met: ‘De pruimen vielen achter me op de grond en braken bloedend open.’ (P. 21) Een mooie beeldspraak, want pruimen staan onder andere symbool voor onafhankelijkheid.
Als ze haar vragen of ze haar moeten verbergen, reageert ze met: ‘Waar kan ik me nu nog voor verbergen?’
Alles is verwoest en iedereen die ze kende is dood. Om hen heen woedt de oorlog en worden ze als volk weer bedreigd. ‘We zijn aan ons lot overgelaten.’ (P. 31)
Dan komt de vreemde met de oplossing: ‘We beginnen opnieuw.’ En Lena begrijpt precies wat ze bedoelt: ‘Ze bedoelt dat morgen ooit de eerste dag van de wereld was. De allereerste.’
P32 ‘Land is beperkt - de ruimte om ons heen bezet, maar niemand kan ons geloof inperken. (...) We hebben een verhaal nodig (...)Als je niets meer kunt doen en je nergens meer naartoe kunt, dan begint de wereld opnieuw.’
En zo scheppen de bewoners in zeven dagen tijd hun eigen wereld. Zeven is vooral in de bijbel een symbolisch getal dat compleetheid aangeeft: iets kan niet beter of slechter worden. Het boek zelf heeft ook zeven delen en lijkt bijna op een ringvertelling omdat de brief aan Chaya waar het boek mee begint, ook op de laatste bladzijden weer voorkomt.

Hersch en Kayla, de kinderloze oom en tante van Lena, maken van de nieuwe situatie gebruik door aan de ouders van Lena een dochter te vragen. Eerst gaat Regina, de oudste, maar die wordt na een dag al teruggestuurd omdat ze te groot is. Lena is een stuk jonger en kan door Kayla wat makkelijker als baby worden behandeld. Gelukkig kan ze in korte tijd ‘opgroeien’, maar dan schiet het weer naar de andere kant door en wordt ze uitgehuwelijkt aan Igor, de bankierszoon. P149 ‘Als er al een transformatie had plaatsgevonden, dan was ik er geen getuige van geweest. Toch was ik niet banger voor de ene verzonnen versie van mijn leven dan voor de andere. Ik was al verwijderd van alles wat ooit waar was geweest, en ergens bracht me dat een verrassend gevoel van rust. Ik had niets meer te verliezen.’
Het jonge stel is toch gelukkig met elkaar en al snel is er een baby op komst, de eerste die in de nieuwe wereld is verwekt en geboren zal worden.
Het leven kabbelt rustig voort en de inwoners merken niets van de oorlog, totdat Lena een radio hoort die de luchtbel van hun universum doet barsten. ‘Alles zomaar ongedaan gemaakt - één scheurtje en het stille duister werd overspoeld door een oogverblindend licht.’ (P187)
De andere inwoners zijn net zo bang en ze bidden, bidden en blijven bidden dat alles goed zal komen. Tevergeefs. ‘Die nacht sleurden de spoken de oude wereld onze dromen binnen.’ (190)
Er volgt een zondvloed en een kikkerplaag. En dan opeens staan er soldaten in het dorp en wordt Igor meegenomen.
Lena vertrekt met haar kinderen uit het dorp. ‘Jij moet overleven om te vertellen wat er gebeurt. (...) Dat is nu jouw taak.’ (P198)

Met het kompas van Perl, haar echte moeder, gaat Lena op pad en wat volgt is een barre tocht vol ontberingen. Haar jongste kind overleeft het niet en de oudste moet ze noodgedwongen bij een kinderloos boerenechtpaar achterlaten. In ruil krijgt zij het paspoort van de vrouw en zo kan ze op haar identiteit naar Amerika reizen. De boer brengt haar naar het treinstation vanwaar ze verder kan reizen en maakt haar en passant zwanger.
Maar voordat Lena naar Amerika vertrekt, bezoekt ze eerst Zalischik om te kijken wie er zijn overgebleven en of Igor daar is.

In Zalischik had Igor van slapen zijn beroep gemaakt en ook tijdens de reis naar Sardinië waar hij als krijgsgevangene naartoe wordt gebracht, slaapt hij veel. Volgens de soldaten was hij volstrekt ongevaarlijk. ‘Hij slaapt bijna alleen maar. Het is net een huiskat. Misschien brengt hij wel geluk. Sinds we hem bij ons hebben, hebben we niet één keer pech gehad.’
‘Igors droom nam absurd lieflijke wendingen. (...) Alle mensen in het dorp gaven hem een hand, want hij was hun gevangene. (...)
En dan moest Igor zeker geloven dat dat allemaal kwam door een verwoestende oorlog? (...) Igor besloot geduldig te wachten tot hij weer wakker werd in zijn oude, grijze leven.’(P208)
Hij schrijft veel brieven naar Lena, maar hij krijgt er geen een terug, omdat zij is gevlucht en zijn ze daardoor niet heeft ontvangen. Maar als Lena terugkeert naar Zalischik, krijgt ze toch een brief van hem aan haar gericht onder ogen waarin hij schrijft dat hij nog leeft, waar hij is en dat hij zich afvraagt hoe het met haar en de jongens is. Op de achterkant daarvan schrijft ze:
’Lieve I, Waarom laat iedereen elkaar altijd in de steek? Ik weet bijna nog wie jij bent, maar ik weet niet meer wie ik ben. Jij wel?
Liefs, L.’
Ook vindt ze een brief van haar zus Regina waarin zij schrijft dat zij met de Russische soldaten naar Krasnograd gaat.
Al zou Lena het liefst ter plekke sterven, toch gaat ze door en gaat ze naar Amerika. Na een lange treinreis gaat ze aan boord van het schip dat haar naar de Nieuwe Wereld zal brengen. Aan boord ontmoet ze een man genaamd Edward, die haar vertelt dat de oorlog is afgelopen. ‘Edward en ik bleven de hele reis bij elkaar, maar ik kan me nauwelijks herinneren dat we iets tegen elkaar zeiden.’ (P324)

Als ze in Amerika aankomt, wordt haar naam gevraagd. Ze vraagt: ‘Ben ik hier veilig?’ Er volgt een bevestigend antwoord.
‘Ik wilde mijn leven beginnen met mijn echte naam. Met deze eerste steek bevestigde ik de twee nieuwe werelden aan elkaar. “Lena,” zei ik, en het voelde alsof ik een oude vriendin de hand schudde.’ (P330)
Edward neemt haar mee naar een huis waar ze voorlopig kan blijven en waar ze met warmte wordt opgevangen. Ze bevalt van een dochter en wist ze haar tweede zoon geen naam te geven, nu weet ze die gelijk. ‘Ik gaf je meteen een naam, helemaal vanzelf en vol overtuiging: Chaya, wat “leven” betekent in een taal die er misschien niet meer toe deed.’

Na de geboorte van Chaya schrijft ze brieven naar haar man, zoon, en zus om ze te laten weten dat ze nog leeft en een dochter heeft en om te zeggen dat ze ‘hier’ is. Ze is eindelijk thuisgekomen.

Alhoewel de personages niet heel erg uitgewerkt worden en je vaak moet raden hoe iemand zich voelt en wat hij denkt, is het de gedachte achter het boek dat het zo bijzonder maakt. Het is daardoor een universeler verhaal geworden dat de geschiedenis vertelt van een volk dat al eeuwen opgejaagd en vervolgd wordt en door de verhalen te blijven vertellen, zorgt dat voor binding en saamhorigheidsgevoel. ‘De waarheid ligt in het vertellen.’