Een beklemmende geschiedenis

De verschrikkingen van de 2e wereldoorlog en die van de vernietigingskampen in het bijzonder, blijven elk mens in alle facetten boeien. Boeien in de zin van bezighouden, er over nadenken, je steeds verbazen over de begane gruwelijkheden. De journalist Antonio Iturbe heeft gekozen voor een bijzondere invalshoek, het verhaal van Edita Adlerova, overlevende van kamp Auschwitz, die binnen blok 31 - het familiekamp - assistente is in het schooltje, dat op illegale manier tot stand gekomen is onder leiderschap van Fredy Hirsch. Het familiekamp is een bedenksel van de Duitsers om het Rode Kruis zand in de ogen te strooien, zoals ook in Theresiënstadt -waar Edita en Fredy eerder zaten- gelukt is.
Edita verzorgt de uitleen van de boeken aan leraren, repareert deze en verbergt ze - immers, de school bestaat niet, er wordt geen les gegeven, kinderen worden alleen bezig gehouden zodat de ouders in het kamp kunnen werken - dus alles wat zij doet en waar zij zich ten volle verantwoordelijk voor voelt speelt zich af in een, volgens de Duitsers, niet bestaande wereld. Een moeilijke wereld, maar door Edita verkozen boven het lijdzaam ondergaan van het kampleven, dat steeds verschrikkelijker vormen aanneemt naarmate de tijd verstrijkt. Zij is toegewijd, een doorzetter en heeft in combinatie met haar jonge leeftijd de kracht om door te gaan.
Het boek neemt je mee in een tijd in haar leven die voor de familie Alderova al begint in een voor joden steeds meer onleefbaar geworden Praag. Hartverscheurend en onvoorstelbaar is het verhaal van de jaren in het concentratiekamp van het moment van deportatie via Theresiënstadt, binnenkomst in Auschwitz tot aan de bevrijding, die Edita maar ternauwernood meemaakt, in kamp Bergen Belsen. Indringend vooral omdat Iturbe het beschrijft op een wijze die niets aan de verbeelding overlaat, zonder dat er sprake is van overdrijving of smeuïg maken van het verhaal. Hij beschrijft het dagelijkse leven in het kamp, de verschrikkingen, de honger, angst, hoop, wantrouwen en de intimiderende praktijken van kampleiding en bewakers. Hij verbindt als een ketting de levens van Dita Adlerova, haar ouders, haar vriendin Margit Barnai, Fredy Hirsch - blokoudste en oprichter van het illegale schooltje, Joseph Mengele de gevreesde kamparts van Auschwitz, Rudi Rosenberg, registrator in Auschwitz en Viktor Pestek, ss-bewaker. Maar ook een grote groep van andere gevangenen die hun rol in het leven van Edita gespeeld hebben.
Een verhaal dat niet op alle details accuraat zal / kan zijn, maar die een uitstekende en tegelijk afschuwelijke weerspiegeling geeft van die tijd en, gebaseerd op alles dat lezers al weten over de 2e wereldoorlog, nergens het gevoel geeft dat er iets aan overdreven is, geschiedkundig onwaar of overduidelijk verzonnen. De beelden die dit boek oproept zijn dezelfde die door documentaires, foto- en filmmateriaal al eerder op je netvlies gebrand zijn.
Je voelt als het ware de asregen, ruikt bijna de onverdraaglijke stank en beleeft de onmenselijkheid mee - het kampleven, dreiging en dood worden voelbaar door de directe stijl van schrijven. Iturbi verliest zich niet in moraliteit, sensatiezucht of veroordeling, hij is waarnemer, verteller en noteert vooral slechts hetgeen Edita zegt en denkt.
Met een dergelijk onderwerp een bijzondere prestatie om het leesbaar te houden, tegelijk aanraakbaar te maken en zonder omslachtige woorden of overbodige zinnen je absoluut te laten visualiseren wat er gebeurt. Geen leuk boek om de tijd mee te verdrijven, maar absoluut een aanrader voor de liefhebber van verhalen met een geschiedkundige achtergrond en non-fictie. Uiteindelijk draait het in dit boek ook over boeken, Edita is tenslotte niet voor niets de bewaker van de schatten in dit kamp, een klein aantal boeken. Die uiteraard verboden zijn, want zoals in het boek zelf treffend omschreven staat:
"Alle dictators, tirannen en onderdrukkers van de geschiedenis, of ze nu Arisch, zwart, oosters, Arabisch of Slavisch waren, wat voor huidskleur ze ook hadden, of ze nu de revolutie van het volk, privileges van de adel, Gods geboden of strenge militaire discipline verdedigden, wat voor ideologie ze ook aanhingen .......... één ding hadden ze gemeen; de fanatieke jacht op boeken. Want die vormen een groot gevaar, ze zetten aan tot denken."