Smakelijk verpakt diepgaand verhaal

Met Bureaucratie is een inktvis won René ten Bos dit jaar de Socratesbeker voor ‘het meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende Nederlandstalige filosofieboek dat in het voorgaande jaar verscheen.’

De naam refereert natuurlijk aan de gifbeker die Socrates dronk als alternatief voor gevangenschap. Mooi is dat juist Ten Bos deze prijs wint: beide zetten zij zich af tegen de overheid. Althans, Ten Bos in zekere mate. Alleen wint hij de prijs in plaats van dat hij zich ermee van zijn leven berooft.

René ten Bos vergelijkt in zijn prijswinnende boek de bureaucratie met een gigantische inktvis, de soort die vrijwel uitgestorven is. Je zult hem niet zien zwemmen, enkel flarden doen zich aan je voor. Het beest is daarbij een meester in camouflagetechniek (inkt verspreiden) en heeft verspreide intelligentie (elk losgeraakt tentakel leeft nog even voort en er groeit altijd een nieuwe aan). Bureaucratie is dus een ‘hyperobject’: het is te groot om er een totaalbeeld van te vormen. In onze samenleving krijgt ze een steeds grotere invloed; in 'Bureaucratie is een inktvis' gaat Ten Bos op zoek naar een verklaring.

Het boek begint op een fijn, laagdrempelig tempo met het beschrijven van de gebruikte termen. Hierdoor kun je als lezer op je gemak wennen aan de stof. Het boek ontrolt zich daarna als een intelligente analyse van een complexe situatie waarbij steeds meer denkers worden aangehaald zonder dat het ergens onduidelijk wordt. Ten Bos slaagt hiermee in zijn opzet een boek te schrijven voor ‘iedereen die dagelijks bezig is met organisaties – iedereen dus.’

Hij doordrenkt zijn verhaal met een smakelijke dosis sarcasme. ‘Of liever gezegd, ik probeer de banaliteit van die gangbare ideeën met een brede grijns te laten zien,‘ aldus Ten Bos. Het maakt het een boek dat leest als een filosofische roman die geschreven is in een humoristische stijl. Diepgang en hilariteit zijn in balans, waardoor de stof bij je blijft.

‘Door het serieuze als het ware naar voren te halen en in het licht [van de parodie, AH] te plaatsen, bezien we het plotsklaps in een ander licht.’ Hierdoor lijkt het soms verder van de werkelijkheid af te staan dan wanneer het enkel een serieus boek is. Of het er bijvoorbeeld echt zo ouderwets aan toegaat op de bureaucratische werkvloer is discutabel, maar Ten Bos kan het zich veroorloven in de vrijheid van de parodie.

'Bureaucratie is een inktvis' is een smakelijk verpakt diepgaand verhaal. Ik zeg bewust ‘verhaal’ want door het beeldende taalgebruik en het heerlijke sarcasme is het een boek dat je laat ontspannen en inspannen tegelijk, bijna als een roman.

Deze recensie verscheen eerder op www.alexhoogendoorn.nl