Grandioos mooi geschreven

De eenzame stad

Wat betekent het om eenzaam te zijn? Hoe gaan we verbindingen aan met andere mensen? Brengt de technologie ons dichter bij elkaar of houdt die ons gevangen achter onze schermen? Olivia Laing onderzoekt de relatie tussen stad, eenzaamheid en creativiteit. Voor de liefde verhuisde ze ooit van Londen naar New York, maar toen die liefde al snel vertrok maakte ze vier seizoenen eenzaamheid door. Hoewel die gemoedstoestand haaruitval veroorzaakte en haar tot een verlegen voyeurist maakte, stelde die haar ook in staat na te denken over uitsluiting, het verband tussen solitarisme en schaamte, en de verhouding tot de ander.

In haar zoektocht focust Laing zich op New York en vier kunstenaars die in deze metropool wonen: Edward Hopper, Andy Warhol, David Wojnarowicz en Henry Darger. Aan de hand van hun levens en werk ondervindt ze hoe stedelijke eenzaamheid de populaire cultuur als een epidemie heeft geïnfecteerd en ontdekt ze hoe kunst ook kan werken als medicijn.

Grandioos mooi geschreven

Olivia Laing heeft een grandioos mooi geschreven boek afgeleverd met een te benijden empathisch vermogen voor de excentrieke kunstenaars wier levens ze beschrijft om de eenzaamheid voelbaar te maken. De biografieën brengen op een bloemrijke manier een tijd tot leven en legt verschillende vormen van eenzaamheid en hun verscheidenheid aan oorzaken bloot. Het dringt zo diep binnen dat het niet zomaar uit te lezen is. Laings autobiografische passages over haar eigen eenzaamheid in de stad geven het boek een persoonlijk karakter en plaatst de inzichten in deze tijd. Er is weliswaar meer gelijkheid en acceptatie dan ooit, maar tegelijkertijd zorgt het internet voor heel nieuwe problemen.

Ze verweeft hun kunstzinnige levens met psychologisch onderzoek en filosofische inzichten over eenzaamheid, verbondenheid en wat het betekent om wel of niet onderdeel uit te maken van een groep. In een periode waarin AIDS bekendheid verwerft als gevreesde doder en gelijkheid nog in de kinderschoenen staat, worden de kunstenaars buitengesloten. Steeds meer manieren om verbindingen aan te gaan worden weggenomen. Eenzaamheid kent verschillende oorzaken en afsluiting van en afstoting door de maatschappij speelt een belangrijke rol. Zo bereik je een vicieuze cirkel: de samenleving creëert buitenbeentjes en belet hen vervolgens om gelukkig te worden door hen om hun excentriciteit buiten te sluiten.

Het lezen van dit boek is als het bekijken van een miniwereld, afgeschermd van de rest door een glazen stolp. Door die muren van glas zie je wat er leeft. Je sympathiseert je met de inwoners als dan in slow motion een bom afgaat. Tergend langzaam vormt zich de bekende paddenstoel van as waarin plotseling minuscule glinsteringen verschijnen als die het glazen dak bereikt. Daarna ontstaan wolkjes in allerlei kleuren. Het is fascinerend en ontvreemdend, treurig maar ook hoopvol en herkenbaar. Je voelt mee met die prachtige individuen in die turbulente periode alsof je ze persoonlijk hebt gekend. Soms bekruipt je dan het gevoel dat je hen door de woorden van Olivia Laing beter kent dan ze zelf hadden gewild.

'De eenzame stad' is een filosofische verkenning van eenzaamheid en hoe kunst tot verbondenheid kan leiden en troost kan bieden aan wie wordt belet echt respectabel contact te leggen met anderen.

(Deze recensie verscheen eerder op www.alexhoogendoorn.nl)