In Anna Karenina leef je mee met echte mensen

Een recensie schrijven over een boek dat al de afgelopen150 jaar regelmatig is besproken door allerlei literatuurcritici en liefhebbers, valt niet mee. Wat kun je er nog aan toevoegen?

In deze recensie heb ik daarom besloten de eerste zin als uitgangspunt te nemen. ‘Alle gelukkige gezinnen lijken op elkaar, elk ongelukkig gezin is ongelukkig op zijn eigen manier.’ Pas op! Deze recensie bevat de nodige spoilers!
De zin wordt vaak te pas en te onpas aangehaald als de ultieme wijsheid over familieverdriet. De vragen die ik mijzelf stelde, luidden: ‘Klopt deze uitspraak wel? Zijn in dit boek de gezinnen ieder ongelukkig op hun eigen manier?’
Eén van de hoofdpersonen is (natuurlijk) Anna. Ze is tevreden in haar huwelijk totdat ze graaf Vronski ontmoet en zich een liefdesaffaire tussen hen ontwikkelt. Ze krijgen samen een dochter, reizen en gaan samenleven ondanks dat Anna met een ander is getrouwd. Net als in een huwelijk is de eerste periode romantisch maar als de tijd verstrijkt wordt Anna steeds onzekerder of de liefde van Vronski wel stand zal houden. Ze wil geen kinderen meer omdat het slecht is voor haar figuur en doet haar best om er aantrekkelijk uit te blijven zien voor hem. Ondanks het illegaal samenleven kan Vronski zich nog vrij in de samenleving bewegen maar voor Anna blijven veel deuren gesloten. Ze reageert de boosheid van haar isolement steeds meer op hem af en wordt steeds banger dat Vronski een ander ontmoet en haar verlaat. Het gevolg is dat om die ruzies te vermijden Vronski langzaam meer afstand van haar neemt. Uiteindelijk leidt de wanhoop van Anna ertoe dat zij zelfmoord pleegt.
Gaat Anna op een unieke manier haar verdriet om? Is zij op een heel eigen manier ongelukkig? Ik zag dat niet zo, ik herken juist de verlatingsangst en claimgedrag van mannen en vrouwen in een gelijksoortige situatie.
Een andere ongelukkige is Karenin, de officiële echtgenoot van Anna. Ondanks dat het een gearrangeerd huwelijk is, houdt hij wel van Anna. Haar ontrouw treft hem diep en hij neemt wraak op haar via haar zoon. Deze mag zij als straf voor haar gedrag niet meer zien. Ook dat vond ik niet een ‘eigen’ manier van lijden. Sinds echtscheidingen zijn toegestaan in Nederland worden kinderen geregeld ingezet als wapen om een ex te kwetsen. Vele vaders en ook enkele moeders zien daardoor na een echtscheiding hun kind niet meer.
Dolly, de schoonzus van Anna, is ook ongelukkig en wel over de ontrouw van haar man en over de wijze waarop hij hun geld over de balk gooit. Ook zij draagt haar verdriet niet op een unieke manier maar zoals veel vrouwen dit al eeuwenlang doen: ze accepteren de ontrouw van hun man en gaan zo goed en zo kwaad als het kan door met hun gezin.
Dat ieder gezin ongelukkig is op een eigen manier, zie ik dus niet zo terug in dit boek. Het is een leuk bedachte, maar weinig doordachte uitspraak. Natuurlijk is een roman geen uitwerking van een stelling; dat is de taak van wetenschappers. Toch vond ik het wel opvallend dat ik, van deze regelmatig aangehaalde wijsheid, niet veel terug zag in het boek. De kracht van het boek is juist dat de situaties en de reacties van ongelukkige mensen nog steeds herkenbaar zijn. Je kunt je nog steeds inleven in de wanhoop van Anna, de wrok van Karenin en het lijdzaam lijden van Dolly.
Wat vooral duidelijk wordt is dat ‘ieder huis zijn kruis heeft’; toen en nu. En dat iedereen het liefst zijn eigen kruis heeft. Heel mooi wordt dat geïllustreerd met een scene waarin Dolly Anna gaat opzoeken. Tijdens de reis is Dolly nog jaloers op Anna en heeft ze (bijna) spijt van al haar kinderen en haar huwelijk. Tijdens het bezoek verandert ze van gedachten en vindt dat ze het eigenlijk nog niet zo slecht heeft getroffen met haar leven en gezin.
Het aantrekkelijke van dit boek vind ik de levensechte beschrijving van de personages en van scenes zoals de jacht, de verkiezingen en de paardenrennen. Je hebt het gevoel dat je over de schouder van Tolstoj meekijkt. Daarnaast ontwikkelen de karakters zich op een geloofwaardige manier, vooral in de delen waarin Levin op de voorgrond staat. Levin ontwikkelt zich van een verliefde jongeman tot een getrouwde man en vader en zijn ideeën over liefde en het huwelijk veranderen op een geloofwaardige manier mee. Als landgoedeigenaar denkt hij na over hoe hij een goede ‘heer’ en een goed mens kan zijn. Op een gegeven moment besluit hij echter met denken te stoppen omdat hij geen antwoord kon vinden op zijn levensvragen. (..) Overpeinzingen brachten hem aan het twijfelen en belemmerden hem te zien wat wel en wat niet moest. Wanneer hij niet dacht maar doorleefde, voelde hij in zijn ziel de voortdurende aanwezigheid van een onfeilbare rechter die besliste welke van twee handelingen beter en welke slechter was; en zodra hij onjuist handelde, voelde hij dit meteen.(..)

Anna Karenina wilde ik al jaren lezen omdat ik het ooit in de nalatenschap van mijn vader vond. Deze leesclub was een goede stok achter de deur om dat voornemen eens uit te voeren. Nu begrijp waarom mijn vader dit boek zo waardeerde, hij hield van verhalen van het echte leven en dit boek geeft je het gevoel dat je met echte mensen meeleeft.