Hij was de beste van de wereld

Marina Stepnova (Rusland, 1971) groeide op in een doktersgezin en wilde aanvankelijk ook arts worden; dank zij een leraar die tegen haar zei dat ze in de letteren meer kon bereiken dan in de geneeskunst, veranderde zij van mening en studeerde aan de Gorky Literary Institute en Institute of World Literature. Toscane is de plek waar zij het liefst verblijft. Eerder werk van haar, de romans De chirurg en De vrouwen van Lazarus werden nog niet naar het Nederlands vertaald. Gelukkig is dat met Italiaanse les, dat in 2014 in Rusland uitkwam, wel gebeurd. Arie van der Ent tekende voor deze vertaling (2018).

De hoofdlijn in de roman Italiaanse les kan kort weergegeven worden: getrouwde man, Ogarjov Ivan Sergejevitsj genaamd, 42 jaar, wordt halsoverkop verliefd op jonge vrouw, Malja, 24 jaar. Hij, de beste arts die er bestaat, hardwerkend, die nog nooit een dag vakantie nam, laat alles in de steek en vertrekt met Malja naar Toscane. Daar komt hij erachter dat hij helemaal niets weet van zijn rijke geliefde. Komt het gesprek op Malja zelf, dan is haar antwoord steevast:

“We hebben het er niet meer over, goed?” “Malja bleek een spannend boek waar tientallen bladzijden – tientallen! – ofwel waren uitgescheurd, ofwel zodanig beklad dat van de violette, met nadruk aangebrachte krabbels maar enkele woorden waren te onderscheiden die zich absoluut niet tot een zinvolle zin lieten samenvoegen.”

Een prachtig spel met taal!

De roman opent met de mededeling dat van Malja alleen de baklava nog over was. Wanneer we dezelfde mededeling weer lezen op pagina 241 weten we veel over Ogarjov, zijn vrouw Anja en Rusland. De jeugd van Ogarjov is ellendig. Na een jaar studie medicijnen stopt hij en gaat vrijwillig het leger in waar het al niet beter is. Een vreselijk incident doet hem zijn studie medicijnen weer oppakken. Hij besluit de beste arts te worden en ‘blijft aan Anja hangen’. Hun vreugdeloze huwelijk. Dan is daar vanuit het niets Malja, die zijn ogen opent. Voor het eerst is er iemand die hem zelf ziet en aan hem zelf behoefte heeft; vóór Malja “leek zijn witte jas hem onzichtbaar te maken.” Zij zijn elkaars tegenpolen: hij “het stomme, taalloze monster”, zij spreekt haar talen vloeiend. Hij vol kritiek op zijn vaderland, zij dolenthousiast over Italië. Hij met beide benen op de grond, zij wil vliegen, léven. “Taal was vrijheid. Malja was vrijheid.” 

De auteur maakt even gemakkelijk uitstapjes naar de klassieke oudheid, als naar de klassieke Russische schrijvers of de Bijbel. Bij geen enkel uitstapje, van welke aard dan ook, ontstaat het idee dat de uitweiding er niet toe doet. Het tempo in dit boek is heel hoog. Associaties, veel korte zinnen, of een enkel woord, van de hak op de tak en toch vliegt de schrijfster nergens uit de bocht, alle korte uitgezette lijntjes komen steeds weer bij elkaar.

Mooi zijn dit soort zinnen: “hij draaide zijn roofzuchtige stuur [van de Lamborghini] over de weg, die niet hoefde te worden verlegd omdat hij altijd rechtstreeks naar het paradijs had geleid.”  “Een wijngaard die zonder haast, met rechte rug, tegen de helling oploopt.” En “… een kleine divan in de kamer, niet zo jong meer, wel zo lelijk, die besmuikt een plaid over zich heen probeerde te trekken”, omdat Stepnova menselijke eigenschappen toekent aan levenloze dingen en verrassende (ogenschijnlijk overbodige) bijzinnen toevoegt aan iets heel simpels. Ook lezen we originele, prachtige vergelijkingen: 

“Moeder werd nog somberder, stiller, deed of ze er niet was, als een kever die op zijn rug ligt.”

Niet saai, verfrissend, apart, flitsend, er kunnen veel etiketten op de schrijfstijl geplakt worden. Hier is een schrijfster aan het woord die duidelijk heel veel plezier in taal heeft! Italiaanse les is absoluut geen simpel liefdesromannetje maar een zeer knap geschreven, boeiende roman over hoe iemand leert ‘gewoon mens’ te zijn. En nu willen we haar eerdere romans snel vertaald zien.