Mata Hari: van beroemd naar verguisd

Iedereen weet wel hoe het met Mata Hari, de Friezin die beroemd werd als exotische danseres, is afgelopen. Tegen het einde van de Eerste Wereldoorlog is ze zonder pardon voor het vuurpeloton gezet, veroordeeld als dubbelspionne. Daarmee is het weinig zinvol om dat idee als plot uit te spelen in een verhaal en dus begint auteur Paulo Coelho zijn roman over het fenomeen met de executie. Veel verhalen over Mata Hari draaien om de vraag of haar veroordeling terecht was of niet, maar ook dat is niet hetgeen Coelho het meest interesseerde, want voor hem is ook het antwoord op die vraag duidelijk. Wat hem echter wél boeide was de vraag hoe het zover is kunnen komen. Hoe kon het gebeuren dat een beroemde ster zo verguisd aan haar einde is gekomen?

Om dieper op die materie in te gaan heeft hij zich verdiept in die twee elementen die daarbij een belangrijke rol spelen: de keuzes die Mata Hari zelf in haar leven heeft gemaakt en de tijd waarin ze leefde. Waarbij natuurlijk ook de slecht uitpakkende wisselwerking tussen die twee van groot belang blijkt.

In de roman geeft hij vorm aan de gedachten en motieven die hij denkt dat Mata Hari heeft gehad en die tot haar keuzes hebben geleid door middel van een fictieve brief. Deze brief schrijft ze in principe aan haar advocaat maître Clunet, maar in wezen is hij bedoeld voor haar dochter. Wat eerlijk gezegd een beetje verwarrend is, want ze spreekt steeds duidelijk haar advocaat aan, met alle formaliteit van dien, terwijl haar dochter op de zeer verre achtergrond blijft. Deze wordt nooit rechtstreeks aangesproken en komt in het verhaal verder ook nauwelijks voor, wat in wezen het grootste gemis is aan dit boek. Als lezer blijf je jezelf toch dingen afvragen over die dochter en je mist de meer persoonlijke toon die een moeder naar haar dochter toe zou kunnen aanslaan.

Niettemin is de brief aan de advocaat een genot om te lezen. Dat komt met name omdat het Coelho is gelukt Mata Hari volledig in haar tijd te plaatsen en wel op twee verschillende niveaus. In de eerste plaats leeft Mata Hari in het Nederland en het Indonesië, van die dagen en krijg je een duidelijk van hoe het was. Pas echt goed herkenbaar zijn echter de wilde jaren in Parijs, wanneer ze zich als beroemdheid tussen de beau monde van haar dagen begeeft. Coelho bereikt dan historisch gezien een hoogtepunt door dit wereldje ook echt door Mata Hari’s ogen te bekijken en haar allerlei, bij haar passend, commentaar in de mond te leggen. Hiernaast is Mata Hari echter een vrouw die juist in gevecht is met haar tijd, omdat de vrijzinnige en onafhankelijke keuzes die ze maakt door velen niet worden geaccepteerd van een vrouw. Ze mag niet zijn wie ze is en begrijpt daar weinig van. En dan laat de auteur mooi zien hoe haar toenemende verzet tegen zowel de gangbare moraal als haar tanende danscarrière haar steeds dieper in de problemen brengt. En dit alles wordt op een consequente toon en doorspekt met levenswijsheden door Mata Hari verteld.

Hierna krijgen we nog een wat korter antwoord op deze brief te lezen van maître Clunet. Dat is minder indringend, maar wel verhelderend. Hij levert wat nadere feiten aan over de rechtszaak maar daar blijft het niet bij. De advocaat, die zijn hart heeft verloren aan zijn cliënte, legt ook de vinger op de zere plek en geeft aan waar hij meent dat het nu werkelijk mis is gegaan. En hij maakt duidelijk waarom bepaalde verwachtingen die Mata Hari koesterde niet zijn uitgekomen.

De auteur wijst er zelf ook expliciet op dat deze roman, die uiteindelijk maar kort is, niet gezien moet worden als een biografie. Hij heeft vooral geprobeerd om in de huid van zijn hoofdpersoon te kruipen en haar motieven te onderzoeken. En dat is goed gelukt en er is een interessant beeld uit voortgerold.