Wonderlijke reizen met flair opgetekend

Ze was een naïeve, schatrijke aristocrate en een doortastende vrouw van de wereld. Ze reisde het liefst naar afgelegen en gevaarlijke gebieden, maar bleef krampachtig vasthouden aan zoveel mogelijk luxe. Ze legde vriendschappelijke contacten met slavenhandelaars, maar kocht ook heel wat slaven vrij. Ze joeg haar naasten over de kling terwijl ze ook een uitermate kundige ziekenverzorgster was. Ze deed alles dat mannen deden, maar pas nadat ze uren tijd had besteed aan haar ochtendtoilet. Ontmoet Alexandrine Tinne (1835-1869), een Nederlandse wereldreizigster uit het midden van de negentiende eeuw. Ze werd beroemd om haar daden en was de eerste vrouw die door Centraal Afrika reisde, maar was ook wereldkampioen tegenstrijdig gedrag.    

Haar avonturen werden decennia geleden al door de bekende historicus J.G. Kikkert (1930–2017) opgetekend in een boek dat het midden houdt tussen een reisverslag en een biografie. Vorig jaar werd het heruitgegeven onder de titel Een Haagsche dame in de Sahara. Het avontuurlijke leven van Alexandrine Tinne 1835-1869. Eerdere publicaties waren zowel onder een andere als dezelfde titel. Kikkert is vooral bekend geworden door zijn publicaties over leden van het Huis Oranje-Nassau. Hij was zelf echter ook een fanatiek reiziger en schreef onder meer een boek over de geschiedenis van Afrika.    

Voor Een Haagsche dame in de Sahara ging Kikkert niet over een nacht ijs, want hij bezocht de meeste plekken waar Alexandrine is geweest zelf. Hij plaatst haar levensverhaal dan ook in een brede context. Zo begint hij met een beschrijving van het tijdsbeeld in 1835, het jaar van haar geboorte. Vervolgens blijft hij aanvullende informatie verschaffen over de tijd of de plaatsen waarin we ons bevinden. En dat zonder ooit te verzanden in saaie beschrijvingen of wijdlopige uitleg.    

Alexandrine reisde lange tijd samen met haar moeder Henriëtte die ook een belangrijke rol speelt in het boek, niet in de laatste plaats omdat haar zorgvuldig bijgehouden dagboek er de belangrijkste bron voor is. Hoewel moeder en dochter hun bestaan als reizigsters in Europa begonnen, zouden ze hun hart verliezen aan het Midden-Oosten en Noordelijk Afrika. Uiteindelijk zijn het dan ook deze streken die het meeste aan bod komen in het boek en waar je, dankzij de brede kennis van de auteur, en passant veel over leert.    

Een herdruk van de biografie in 2005 bracht al hernieuwde belangstelling voor de wetenswaardigheden van de dames Tinne en dat hoeft geen wonder te heten. Tenslotte is het maken van reizen naar moeilijk begaanbare gebieden momenteel populairder dan ooit. Wat niet wegneemt dat de Tinnes de antithese waren van de hedendaagse rugzaktoerist. Ze hadden geld als water en gebruikten dat volop. In plaats van er met een minimum aan bepakking en een beperkt gezelschap op uit te trekken, sleepten ze zoveel spullen mee dat ze een complete karavaan met lastdieren en dragers, of een complete vloot schepen nodig hadden om alle bagage te vervoeren. Daarnaast hadden ze meestal ook soldaten, gidsen en andere begeleiders mee. Men kan zich voorstellen dat zo’n stoet nergens ongemerkt voorbijging. Ook de hedendaagse lezer blijft perplex achter.    

De vele wonderlijke, maar ook dramatische gebeurtenissen die onderweg plaatsvonden zijn door Kikkert soepel en met milde ironie opgeschreven, waardoor het boek vlot wegleest. Als biografie is het wel wat braaf. De auteur speculeert niet graag over zaken die hij niet kan verifiëren en geeft liever geen al te expliciete eigen mening. Dat is begrijpelijk en misschien zelfs lovenswaardig, maar laat ook leemtes vallen. Vaak betreffen die de diepere zielenroerselen van de hoofdpersone of dingen waar men in de negentiende eeuw niet openlijk over kon praten. En dat is toch niet helemaal bevredigend. Voor een echte topbiografie is meer psychische diepgang gewenst en mag een biograaf wel wat harder door taboes heen prikken.    

Toch mag dat minpuntje de pret niet al te zeer drukken. Daarvoor is het verhaal te spectaculair. Je kunt veel van Alexandrine Tinne zeggen, maar niet dat ze saai was.