Een kritische liefdesverklaring

Ilja Leonard Pfeijffer was werkzaam als classicus aan de Universiteit Leiden. Hij schrijft romans, verhalen, gedichten, columns, essays, kritieken en theaterstukken. Hij woont en werkt in Genua en won in 2014 de Libris Literatuurprijs met zijn roman La Superba. Zijn roman Peachez werd in 2018 genomineerd op de shortlist van de Libris Literatuurprijs en ook in 2019 staat er weer een roman van zijn hand op de shortlist: Grand Hotel Europa.

In Grand Hotel Europa neemt schrijver Ilja Leonard Pfeijffer intrek in het Grand Hotel Europa nadat zijn relatie met de Italiaanse Clio stuk is gelopen. Pfeijffer gebruikt zijn tijd in het hotel om aan een roman te werken, die in eerste instantie over toerisme moet gaan, maar ook het verhaal van hem en Clio vertelt en waarin uiteindelijk allerlei beschouwingen over de hedendaagse maatschappij en het Europa waarin wij leven naar voren komen.

De roman kan door lezers die bekend zijn met het werk van Pfeijffer als typisch aangemerkt worden. Zoals vaker in zijn werk speelt Pfeijffer in deze roman heel erg met de grenzen tussen feit en fictie, zo voert hij zichzelf op als hoofdpersonage maar is zijn verhuizing naar Venetië in de roman natuurlijk niet toevallig en geheel functioneel voor de thematiek van het boek. Ook staat het werk bol van de verwijzingen, niet alleen naar klassieke werken maar ook naar ander werk van Pfeijffer zelf. De auteur legt steeds de nadruk op de gemaaktheid en gekunsteldheid van de literatuur, door het hoofdpersonage het boek te laten schrijven dat de lezer op dat moment aan het lezen is en daarop de reflecteren vormt zich een metaniveau binnen de verhaalwereld: “Die laatste zin is natuurlijk schandalig op effectbejag geschreven.”.

De spelingen met taal en registers zullen voor de meeste lezers ook geen verrassing zijn. Steeds speelt Pfeijffer met het verschil tussen het register van de klassieke literatuur en de literaire verwijzingen tegenover het meer platte taalgebruik van zijn personages als ‘echte’ mensen.

“Zoals ze voor me stond, was ze niet alleen naakt, maar ook volmaakt geproportioneerd als een standbeeld uit de renaissance. Stomme woorden om te zeggen dat ze mooi was. Maar zo maken ze de vrouwen tegenwoordig niet meer, dacht ik, zo objectief esthetisch als Daphne die werd begeerd door Apollo, als Diana die werd betrapt bij het baden, als een Griekse godin, als een Muze. Ze leende zich ook uitstekend voor een beschrijving in minder poëtische termen, als het model dat ze schaamteloos stond te zijn op hoge pornobenen met haar smalle, meisjesachtige heupen, haar kleine, krokante kontje en haar pittige tietjes, klein, vol en sappig als kersen.”

Twee thema’s staan centraal in Grand Hotel Europa; Europa en toerisme. Beide thema’s weet Pfeijffer perfect te vangen. Interessante inzichten en analyses over deze thema’s en de vele verwijzingen naar de kunsten en klassieke oudheid maken dit boek de moeite waard. Zo weet de auteur een rake situatieschets van Italië te maken, evenals van de problemen die toerisme met zich meebrengt.

“Hoewel toerisme een verdienmodel is, of in ieder geval geacht wordt dat te zijn, en er voor veel toeristische bestemmingen ook geen alternatieve verdienmodellen voorhanden zijn, levert het ongemak op, richt het schade aan en is het voor de lokale bevolking een buitengewoon problematisch fenomeen. Daar kunnen jullie in Amsterdam inmiddels over meepraten. Een stad die zich uitlevert aan toerisme, verkoopt haar ziel. Terwijl toeristen bovenal op zoek zijn naar een authentieke ervaring, veroorzaakt hun aanwezigheid een teloorgang van de authenticiteit die ze begeren. Of die authenticiteit wordt op een weinig authentieke wijze speciaal voor hen gecreëerd. Toerisme vernietigt datgene waardoor het wordt aangetrokken.”

Grand Hotel Europa is een kritische beschouwing over het Europa van vandaag, maar tegelijk spreekt er uit de roman ook veel liefde voor dit continent. Een continent dat vasthoudt aan het verleden en in de toekomst aan alle kanten ingehaald wordt door Aziatische grootinvesteerders. Een Europa dat immigranten weert en tegelijk vergrijst, een Europa dat zich zal moeten aanpassen om in de toekomst nog iets te kunnen betekenen.

“Europa is een openluchtmuseum geworden, een fantastisch historisch themapark voor toeristen.”

Dit boek is een aanrader voor iedereen die van het werk van Pfeijffer houdt en beter dan dat, een aanrader voor iedereen die een roman met kritische uitweidingen over actuele onderwerpen kan waarderen. Een ode aan Europa met een melancholische ondertoon die de lezer aan het denken zet en keer op keer de spijker op de kop slaat.