De kracht van verhalen

Margaret Atwood is een van de bekendste Canadese auteurs. Wereldwijd werden haar boeken, haar oeuvre bestaat uit meer dan dertig titels, geprezen en in 2000 werd haar roman De blinde huurmoordenaar bekroond met de Booker Prize. Haar, ondertussen, bekendste boek is Het verhaal van de dienstmaagd, mede dankzij de nieuwe serie die er naar aanleiding van dit boek in 2017 gemaakt werd.

Met de komst van Trump als president lijkt de wereld die Atwood al in 1985 schetste ineens niet enkel fictie meer. De politieke situatie waarin Het verhaal van de dienstmaagd zich afspeelt verschilt – in theorie – maar weinig van die in hedendaags Amerika. We horen het verhaal van Vanfred, een dienstmaagd die haar schaarse vruchtbaarheid ‘leent’ aan de bevelhebbers en echtgenotes die zich niet kunnen voortplanten.

Vanfred heeft alles achter zich moeten laten en wordt als slaaf behandeld. Geen enkel detail wordt de lezer of toehoorder van het verhaal bespaard. Interessant is ook dat hoofdpersonage Vanfred zich steeds bewust is van het feit dat ze haar verhaal achteraf aan het reconstrueren is en dat sommige passages zelfs een tweede keer verteld moeten worden omdat herinneringen niet altijd zijn wat ze lijken te zijn.

De schrijfstijl vol opsommingen en vergelijkingen om de lezer een beeld te geven van het gebeurde leest prettig en is literair interessant, maar lijkt niet helemaal te passen bij de manier waarop Vanfred haar verhaal doet. “We moeten er bevallig uitzien van een afstand: schilderachtig, als Nederlandse melkmeisjes op een stuk sierbehang, als een plank vol porseleinen zout- en pepervaatjes, beschilderd als vrouwen in klederdracht, als een vlucht zwanen, als alles wat zich met een zekere elegantie en zonder variatie herhaalt.”

In de Nederlandse vertaling wordt rekening gehouden met Engelse verwijzingen en woordgrapjes, die in voetnoten worden toegelicht. Deze grapjes maken het beklemmende verhaal wat luchtiger. Ondanks de verschrikkingen en de situatie is Het verhaal van de dienstmaagd ook een verhaal over hoop, geloof en liefde. “Ik moet dat geloven. In benarde omstandigheden moet je van alles en nog wat geloven. Ik geloof nu in gedachtenoverdracht, trillingen in de ether, dat soort onzin. Vroeger geloofde ik daar niet in.”

Het boek heeft daarbovenop nog een diepere laag, namelijk die met de vraag wat een verhaal eigenlijk is. Welke historische waarde men zou kunnen (en mogen) toekennen aan een bron die authentiek lijkt maar slechts het verhaal van één bron bevat, een bron die niet meer na te trekken is. Deze dimensie maakt het boek helemaal af en zeker ook voor lezers die normaal niet van science fiction houden interessant.

Een boek met veel lagen en in al zijn speculaties en verschrikkingen helemaal actueel, een echte aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de manier waarop mensen samenleven of de schijn van een samenleving ophouden in tijden van nood, maar ook boek over de kracht van verhalen, over hoop, geloof en bovenal liefde.