Interessante vraagstukken vanuit uniek perspectief

Stella is de tweede roman van de Duitse jonge topjournalist en redacteur bij Der Spiegel Takis Würger (1985). Würger studeerde geschiedenis, sociale en politieke wetenschappen aan de universiteit van Cambridge. Zijn roman Stella kwam meteen op de bestsellerlijsten terecht en werd in het Nederlands uitgegeven bij uitgeverij Signatuur.

In 1942 ontmoet de Zwitserse Friedrich de mysterieuze Kristin op de kunstacademie in Berlijn. Haar echte naam blijkt Stella Goldschlag te zijn, na de ontdekking van haar Joodse identiteit wordt ze gemarteld. In ruil voor informatie over andere Joden sparen de Nazi’s haar familie. Hoe ver ga je om je eigen familie te beschermen en kiest Friedrich voor de liefde of zijn geweten?

Elk hoofdstuk (een maand of jaar, het grootste gedeelte van de roman speelt zich af in 1942) begint met een opsomming van alles wat er in die periode gebeurde, wie welke prijzen won, welke muziek er gemaakt/geschreven werd, maar ook wordt er een korte samenvatting gegeven van de vorderingen in de Duitse politiek en de Tweede Wereldoorlog. De tien geboden van Goebbels worden over de hoofdstukken uitgesmeerd.

De schrijfstijl van Würger is even wennen, het boek is duidelijk door een journalist geschreven. Heel sec wordt het verhaal van Stella beschreven, zonder enig bejag op effect of emotie bij de lezer. De gebeurtenissen worden beschreven in korte zinnen, waardoor het boek snel leest. Het verhaal van Friedrich en Kristin wisselt de auteur af met korte getuigenverklaringen tegen Stella Goldschlag, die naar men vermoed medeplichtig is aan het einde van meer dan honderd mensenlevens en door de Joodse gemeenschap in Berlijn ook wel ‘het blonde gif’ werd genoemd. Würger ontleent deze citaten uit getuigenverklaringen voor een militair Sovjettribunaal. Dit zijn bestaande verklaringen die vertellen over arrestaties en deportaties van Joden uit Berlijn.

“We houden het uit. Mijn vader had die zin gezegd. Elke dag in Duitsland had ik me daaraan vastgehouden en gedaan alsof ik ermee kon leven wat er met de Joden in Duitsland gebeurde. Ik had de vlaggen met het hakenkruis verdragen en dat de mensen me met uitgestoken rechterarm begroetten en aanbrulden. Op dit moment voelde ik dat dat verkeerd was.”

Stella levert in een relatief klein aantal pagina’s interessante vraagstukken op; hoe ver ga je om je eigen leven en familie te beschermen? Wanneer ben je medeplichtig aan iets? Stella Goldschlag is na de oorlog veroordeeld, maar Würger lijkt geen direct oordeel over haar te vellen. Ook het geweld tegen Stella wordt beschreven, waardoor de lezer sympathie voor haar als persoon krijgt. Friedrich kiest er uiteindelijk voor om Stella te verlaten, maar wordt ook als een zwakkeling gepresenteerd.

Bij het lezen van dit boek helpt het de lezer waarschijnlijk wanneer hij of zij bekend is met de Tweede Wereldoorlog. Veel gebeurtenissen worden in één zin beschreven en niet verder uitgewerkt. Iedereen die kennis heeft van Duitsland in het jaar 1942 heeft aan deze beschrijvingen waarschijnlijk genoeg, maar Stella is wat minder geschikt als eerste kennismaking met literatuur over deze periode.

Stella is een indrukwekkend verhaal en vertelt een verhaal dat uniek is. Natuurlijk is er over de Tweede Wereldoorlog al meer literatuur en fictie verschenen maar het perspectief van een Joodse collaborateur is interessant, zeker omdat Würger ook de feiten meeneemt in zijn boek.