De jas van Wageningen

Een vriend van mij en mede-dichter vertelde me ooit eens dat dichten het zingen is van verstrengelde woorden, zonder muziek. Het is een kunstvorm die op zichzelf dient te staan. Gedeeltelijk tijdloos is. Martijn Adelmund geeft dat in zijn boek ook aan. Hij geeft er zelfs nog een sterkere betekenis aan, die in deze tijd uiterst urgent en belangrijk is: “Niemand lijkt nog ergens versteld van te staan, geïnformeerd en verstomd als we zijn door een constante stroom van digitale informatie. In deze wereld is het de taak van de kunstenaar om weer fantasie en verwondering te brengen en om het bekende weer nieuw en onbekend te maken. Daar schrijf ik over – als stadsdichter, maar ook anderszins.”

En verwondering brengt hij en het bekende maakt hij weer onbekend.

In deze bundel zijn gedichten opgenomen van de drie jaar waarin Martijn stadsdichter was van Wageningen. Het boek biedt interviews, achtergrond informatie, foto’s om de gedichten te contextualiseren. Zoals hij zelf aangeeft: Een stadsdichter is niet zomaar een dichter, maar een gelegenheidsdichter, een dichter “die als persoon herkenbaar dient te zijn als ‘poëtisch ambassadeur van zijn stad’. Hij verbindt door zijn werk én in persoon.”

Hierdoor is deze bundel misschien anders dan andere gedichtenbundels. Het gaat hier niet om zelfstandige en tijdloze gedichten. Integendeel zelfs. Het zijn gedichten die aan een specifieke plek, plaats, gebeurtenis of gelegenheid zijn verbonden. Dit alleen maakt de bundel een soort tijdscapsule van Wageningen: drie jaren waarin je getuigen bent van hoe Wageningen, maar ook de wereld is veranderd en de dichter, de kunstenaar, steeds weer die verwondering zoekt.

Toch doet Martijn Adelmund, als “gelegenheidsdichter”, zich met deze omschrijving tekort. Hoewel de gedichten soms op bevroren momenten lijken, waarin de dichter van het bekende iets onbekends wilde maken, maakt hij ze tegelijkertijd universeel in een kunstvorm die op zichzelf staat. Let op de volgende woorden in het gedicht “Oerknal”: “De geur van inkt stijgt uit onze gracht, die wij zinloos dempen, omdat we het werken zo beminnen. Ja wij allen diep van binnen, zijn toch makers in ons hart.”

Deze enkele zinnen laten een veel diepere inzicht zien dan een gelegenheidsdichter zou doen. Dit gaat terug naar de kern van wie wij als mens zijn.

Ook de zelfreflectie en de wonden die dichters zichzelf aandoen, laat hij zichzelf niet bespaard als hij het heeft over zijn Duitse achtergrond en de ingewikkelde band deze heeft met de Tweede Wereldoorlog. Zijn opa was Duits en persfotograaf, zijn moeder een Nederlandse die bijna in Rotterdam was omgekomen. Toch werd hun auto na de oorlog nog steeds beklad en hing er een schaamte rond zijn achternaam. Hij stelt dat “verhalen krachtiger zijn dan de waarheid”, iets waar ieder schrijver het slechts mee eens kan zijn. Soms is de geschiedenis niets meer dan door verhalen opgebouwd. Toch toont Adelmund een vorm van kwetsbaarheid die dieper gaat dan een verhaal:

Hoe vrij is het woord
als een letter een klank
70 jaar onuitgesproken
in de familie nog gevoelig luidt
geen kras op de auto
geen steen door mijn ruit
geen leuzen moeizaam
weggeboend
Vandaag is mijn naam
weer Adelmund

Dit is lef. Dit is het tonen van een innerlijke kracht. Het openen van een wond en deze wond geheel vertonen.

Of in het gedicht “Welkom thuis”:

THUIS is thuis in alle talen
zelfs in die van u
woorden ja ook deze
doen er echt niet toe
dit is geen plek
maar een gevoel.
THUIS.

Een gedicht geschreven bij de opening van een sociaal-cultureel centrum “Thuis”, maar die bijna net zoals alle gedichten die in deze bundel verzameld zijn een universele thema weten te raken die veel meer diepgang heeft dan je bij een “gelegenheidsdichter” doet vermoeden.

Een gedicht dat ik niet ongemoeid kan laten is het gedicht “De langste nacht” voor een benefietavond voor Syrische vluchtelingen. Ik ben als onderzoeker (en niet alleen als schrijver) bekend met de lyrische vorm van dichten uit deze streken en het gedicht dat Adelmund hier schrijft, bevat niet alleen deze vorm, maar brengt het gedicht weer tot een kern die menselijk, bekend en universeel is:

Aan deze tafel waar zich harten openen
en dames lachen als de jonge meisjes
die zij waren en wij oude mannen
ons weer kinderen wanen
heb geduld.

Deze bundel gaat verder waar de meeste bundels ophouden. Het geeft context aan gedichten. Toont de experimentele kant van Adelmund, zoals het gedicht “Wat als het wiel” waar de dichter en het gedicht in een enkele foto samenkomen en dat Adelmund, een veelzijdige kunstenaar is die Wageningen kleurt. De titel van het boek “De stad is een jas” verwijst naar het gedicht “De jassentemmer” waarbij Adelmund een gedicht schreef over het tienjarige burgermeesterschap van de heer Rumund. Maar niet alleen Rumund heeft deze jas gedragen. Adelmund ook. Drie jaar lang. En heeft daarbij met zijn gedichten, kunstobjecten, en zijn geloof in verhalen, een enorme bijdrage geleverd aan Wageningen, maar nog meer aan de dichtkunst in Nederland in zijn geheel. Voor Adelmund zijn verhalen inderdaad krachtiger dan de waarheid en is het de taak van de dichter fantasie en verwondering te brengen en om het bekende weer nieuw en onbekend te maken. Hierin is hij volledig geslaagd. Deze recensie sluit dan ook gedeeltelijk met de woorden die Adelmund zelf heeft geschreven en opnieuw de gelegenheid van het gedicht overstijgt:

Als onze stad een jas zou zijn
zoals een dichter ooit beweerde
wie zou er dan te koop mee lopen
welke dames welke heren
droegen dan dit kledingstuk
alsof ze hem zelf hadden gemaakt.

Hoewel ik de vraag niet kan beantwoorden en ik vermoed dat velen de jas gemaakt hebben, weet ik zonder enige twijfel dat één draad, één stukje verwevenheid, Martijn Adelmund is geweest.

Anthonie Holslag