Herlezen

Aan elke toekomstvisie herken je de tijd waarin hij is geschreven. Ook aan deze. In mijn editie verontschuldigt Huxley zich in het voorwoord uit 1948, dat hij bij het schrijven van het verhaal in 1931 geen rekening had gehouden met de opkomst van de beheersing van de atoomenergie. Maar als lezer uit 2019 valt je een nog veel groter hiaat op: alle administratie gaat op papier, van robotisering is in fabrieken geen sprake, de liften worden bediend door liftboys. Kortom: automatisering had Huxley al helemaal niet voorzien, hij schetst een ouderwets mechanische wereld.

Maar dat zijn slechts details. Het gaat om de gedachte achter het verhaal. Met de nodige cynische humor beschrijft Huxley een maatschappij die volkomen gericht is op geluk door te voldoen aan elke onmiddelijke korte-termijn-bevrediging. En wie toch somber wordt, neemt een paar gram door de Wereldstaat verschafte drugs. Voor de wat ernstiger gevallen zijn er driedaagse adrenalinekuren of zwangerschapssimulaties. En hoppa, je bent zo weer de oppervlakkige oude en kunt je plaats in het strikt gereguleerde en geconditioneerde kastenstelsel weer innemen. Geluk is de dagelijkse portie feelies (multizintuiglijke doorontwikkeling van de cinema), materialisme, wekelijks wisselende sekspartners, gestimuleerd door kauwgom met sekshormoon. Lezen wordt ontmoedigd, wetenschap staat op een laag pitje, mensen worden geconditioneerd om een hekel te hebben aan de vrije natuur. Want eigen initiatief en te grote emotionele verbindingen kunnen de maatschappij destabiliseren. De begrippen "ouder" en "partner" bestaan zelfs niet meer en werken slechts op de lachspieren, want mensen worden niet meer geboren, maar geproduceerd in grote broedfabrieken. Alles doe je samen, niemand trekt zich terug. Slechts sporten die technisch ingewikkelde voorzieningen vereisen, zoals Riemann surface tennis, zijn commercieel interessant. Iedereen is daarom geconditioneerd om die massaal uit te oefenen in grote sportcomplexen, weer een gelegenheid om bijeen te zijn en de overvloed aan vrije tijd te besteden. De bevolkingsgroei wordt ingeperkt, want niemand wordt oud. Iedereen ziet er goed en gezond uit. Een gelukkige maatschappij is een stabiele en commercieel succesvolle maatschappij.

En uiteraard loopt er om het contrast te illustreren door het verhaal een klein aantal figuren rond waarmee de lezer uit 1931, maar ook die uit 2019, zich kan identificeren.

Wat is geluk? Kan een maatschappij volledig gebouwd zijn op oppervlakkigheid en directe bevrediging, zonder idealen, en verhoogt dat de stabiliteit? Zou zo maar kunnen. Is een mens dan werkelijk gelukkig? Ogenschijnlijk staat Huxley's dystopie ver van de wereld van vandaag. Maar er zijn toch wel degelijk herkenbare aspecten, zoals het consumentisme, de oppervlakkigheid van social media en conditionering vanuit commerciële, journalistieke (fake news) en politieke kanten.

Ooit las ik dit boek voor mijn literatuurlijst Engels op de middelbare school. Nu heb ik het herlezen, meer dan 40 jaar later. Doen! Zeer de moeite waard.