Lezersrecensie
Hoe alles met alles te maken heeft, daarover gaat deze roman over een vrouw die terugkeert naar het hotel in Mumbai waar ze de aanslagen van 2008 meemaakte.
HET VLINDEREFFECT - MARGOT VANDERSTRAETEN
http://cobra.be/cm/cobra/boek/1.2104503
do 09/10/2014 - 09:07
****
Hoe alles met alles te maken heeft, daarover gaat deze roman over een vrouw die terugkeert naar het hotel in Mumbai waar ze de aanslagen van 2008 meemaakte.
margot vanderstraeten het vlindereffect roman recensie jos borré
"Ze zeggen dat een vlinder in Florida uiteindelijk een orkaan in Azië kan veroorzaken. Ruth is zo’n vlinder. Ze is een mot."
Ruth is de tante van vertelster Angela. Lang geleden heeft Angela, toen nog een onschuldige puber, Ruth met haar vader betrapt. En toen vertelde haar vader zijn verhaal: hij bezwangerde nog langer geleden haar moeder, Ruths tien jaar jongere zus, terwijl hij eigenlijk verloofd was met Ruth. Wat nu gedaan? Die onthulling markeerde het begin van een lange reeks relationele complicaties.
Het vlindereffect, legt Margot Vanderstraeten vooraf uit, is een term uit de chaostheorie. "Edward Lorenz, Amerikaans wiskundige en meteoroloog, stelde in 1961 vast dat minimale veranderingen in de atmosfeer, via versterkende omgevingsfactoren, tot maximaal afwijkende resultaten kunnen leiden. Met andere woorden: een vlindervleugelslag in Brazilië kan een tornado in Texas veroorzaken."
Mystery guest
Het Taj Mahal Palace & Tower Hotel in Mumbai, 2008
Het ‘maximaal afwijkende resultaat’ in Azië dat is veroorzaakt in Florida, is niet de raid op het Taj Mahal Palace & Tower Hotel in Mumbai, wel wat die bij Angela teweegbrengt. Op 26 november 2008 voerden Pakistaanse terroristen een waanzinnig vernietigende aanslag op het hotel uit. Er vielen meer dan honderd doden en driehonderd zwaargewonden. In het boek logeert Angela op dat ogenblik in het hotel. Ze heeft haar zoon Theo van 23 daar uitgenodigd om er zijn verjaardag te vieren. Hij werkt aan de andere kant van de stad in een organisatie die kindslaven opvangt en steunt, maar het is de bedoeling dat hij over geringe tijd terugkeert naar Florida om er met zijn ouders in een nieuw hotelproject te stappen. Angela’s man Michael heeft al een succesrijke carrière in de sector opgebouwd, zelf werkt ze als mystery guest: ze controleert anoniem de gang van zaken in hotels en schrijft er rapporten over, en daarbij is ze perfectionistisch attent voor de geringste onvolkomenheden.
Rite de passage
Tien jaar na de terreuraanslag bezoekt ze het hotel opnieuw, om van "dat aanhoudende, hinderlijke schuren van bepaalde herinneringen" af te komen. Op haar vlucht terug naar huis belandt ze in het vliegtuig naast een hippievrouw, Jane, die in India haar esoterische batterijen heeft opgeladen en met wazige analyses en voorspellingen de nuchtere Angela op de proef stelt. Als het toestel in zware turbulentie terechtkomt, vraagt Jane aan Angela om verhalen over haar leven te vertellen, om haar angst af te leiden. Dat doet Angela dan maar, tegen haar zin, want "waarom zou iemand datgene uitdrukken wat, zelfs als er woorden voor te vinden zouden zijn, beter nooit uitgesproken zou worden?"
Ze vertelt voor Jane, maar ze richt zich tot haar zoon, en zo groeit in stukken en brokken, in een verknipte chronologie, het relaas van een keten van oorzakelijke verbanden, die Angela op 26 november 2008 in het Taj Mahal brachten, waarna zij, die niets liever wilde dan dat het leven ‘rustig en zonder complicaties’ verloopt, een diepgaande catharsis doormaakte. Niet langer registreren, maar voelen, niet langer de perfectie nastreven, maar haar zwakheden omarmen, niet langer onderweg zijn voor haar baan, maar terugkeren naar zichzelf – en dat was ook voor een stuk in Mumbai. Ze leefde op toen ze bij de organisatie de kindslaven ontmoette, ze kwam voor een verrassing te staan toen ze over Theo’s Indiase vriendinnetje hoorde. Ze leert pijn, wraak, liefde en verdriet opnieuw, maar op een andere manier te ervaren. In de raid ziet ze uiteindelijk een metafoor voor een soort rite de passage, die van haar een ander mens heeft gemaakt.
Fate cleans out the closets
En zoals de façade van het hotel in de aanslag verpulvert en daarachter een andere wereld tevoorschijn komt, laat ook de voorhang die Angela’s verleden en haar leven afschermde het afweten. Zo komen de frustraties in haar huwelijk in beeld, "ons uitgedroogde bestaan", en het getouwtrek tussen haar en haar man om de gunst en de liefde van hun zoon. En hoe die zoon helemaal niet uit is op een chic eigen hotel, en hoe groottante Ruth hem dingen heeft ingefluisterd waar zijn ouders niets van af wisten. Dus hoe de wereld er eigenlijk altijd al anders aan toe was dan ze dachten. Het komt nu allemaal boven. Uit een rap-song onthoudt ze dat ‘at night fate cleans out the closets’.
In dit alles valt het op dat het vertellerstandpunt van Angela zo vrouwelijk gekleurd is: als ze de herinnering aan haar zwangerschap ophaalt, als ze het over de liefde voor haar zoon heeft, de verbondenheid met hem, als ze ervaart hoe haar man zijn belangstelling voor haar verliest, als ze zich schijnbaar onverschillig in een avontuurtje stort, met als verklaring: ‘omdat alles me was ontnomen’. Margot Vanderstraeten maakt mannelijke lezers attent op de emotionele ervaringswereld van alvast deze vrouw, in de vorm van een aantal zeer herkenbare gevoeligheden, waar alvast haar man tot haar ongenoegen onachtzaam voor blijft.
Via via
Van lieverlede vallen Angela, onder de invloed van het discours van Jane, evenzeer ‘signalen en verborgen indicatoren’ op die er wel waren, maar waar ze de betekenis niet van inschatte. Feiten en feitjes, verbanden, verhoudingen. Reële elementen als “turbulentie” en “façade” groeien nu uit tot krachtige metaforen die het hele verhaal symbolisch onderbouwen. Daarbij doemt voor de lezer, achter het verhaal, de uitgekiende constructie van dit boek op. Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt, illustreerde Jeroen Brouwers in zijn werk (en in het bijzonder in ‘Bezonken rood’) al, bijna tegelijkertijd met Harry Mulisch, die bij de gebeurtenissen in ‘De aanslag’ opmerkte: ‘want alles raakt alles in de wereld’. Margot Vanderstraeten doet niet voor hen onder. Ze laat alles tegenover elkaar of in elkaar spiegelen, ze brengt overtuigend aan het licht hoe alles via via met alles te maken heeft. Ook, zelfs, als het toeval er een rol in speelt, want het toeval lijkt alle gebeurtenissen te sturen. De aanslag was eigenlijk voor weken eerder gepland, maar de oversteek vanuit Pakistan moest worden afgebroken omdat men er bij de opleiding van de terroristen geen rekening mee had gehouden dat ze – bergbewoners - zeeziek zouden worden. Als dat niet zo en toen, dan was wat erop volgde ook niet de oorzaak van op zijn beurt dàt en dàt geweest. Angela stelt vast "dat in het leven zoveel van toevalligheden afhangt dat het niet langer om toeval kan gaan". Moeten we dan toch in voorbestemming of een onontkoombaar lot gaan geloven?
Onontkoombare toevalligheden
De geredde kindslaven leren hun vernedering om te buigen in herwonnen evenwicht en vertrouwen, en gaan daardoor misschien niet, uit onverwerkte woede, haat en frustratie, de weg naar het terrorisme op. De aanslag waarin Angela en Theo bij toeval terechtkomen gaat uit van arme Pakistanen die zich vergapen aan het vermeend rijke India. De leider van de raid, een volstrekt onopvallende man, heeft zich vooraf ook onopgemerkt onder de gasten van het hotel gemengd als een uitmuntende mystery guest. Zo heeft alles inderdaad met alles te maken. Rijk en arm, schijn en wezen, verwaarlozing en koestering, perfectie en onvolkomenheid: ze kruisen elkaar geregeld, maar vroeg of laat kijken ze elkaar ook recht in de ogen in dit boek, en ze maken daardoor van het hoofdpersonage op een aanstekelijke manier iemand helemaal anders: rijker, ruimer, bewuster, meer zichzelf.
Door heel deze bewonderenswaardige thematische constructie, door de bijzondere gevoeligheid waar dit proza blijk van geeft, door de subtiele toon van weemoed en inkeer en spleen krijgt dit boek langzaamaan van binnen uit een bijkomende aura. Uiteindelijk hou je meer in de hand dan alleen maar een goed verhaal: een lichtend reservoir van fijnzinnig aangescherpt bewustzijn, van betekenis en relevantie. Margot Vanderstraeten illustreert het vlindereffect niet alleen maatschappelijk-geografisch, in de breedte, maar evenzeer, en zeker zo overtuigend, psychologisch, in de diepte, als ze Angela na de aanslag laat teruggaan naar de bron om van daaruit verhelderend te traceren hoe ze, voortgestuwd door een opeenvolging van onontkoombare toevalligheden, via via geworden is wie ze is. Naar de oorzaak van alles dus: Ruth is de mot – of, ondanks alles, toch een vlinder?
http://cobra.be/cm/cobra/boek/1.2104503
do 09/10/2014 - 09:07
****
Hoe alles met alles te maken heeft, daarover gaat deze roman over een vrouw die terugkeert naar het hotel in Mumbai waar ze de aanslagen van 2008 meemaakte.
margot vanderstraeten het vlindereffect roman recensie jos borré
"Ze zeggen dat een vlinder in Florida uiteindelijk een orkaan in Azië kan veroorzaken. Ruth is zo’n vlinder. Ze is een mot."
Ruth is de tante van vertelster Angela. Lang geleden heeft Angela, toen nog een onschuldige puber, Ruth met haar vader betrapt. En toen vertelde haar vader zijn verhaal: hij bezwangerde nog langer geleden haar moeder, Ruths tien jaar jongere zus, terwijl hij eigenlijk verloofd was met Ruth. Wat nu gedaan? Die onthulling markeerde het begin van een lange reeks relationele complicaties.
Het vlindereffect, legt Margot Vanderstraeten vooraf uit, is een term uit de chaostheorie. "Edward Lorenz, Amerikaans wiskundige en meteoroloog, stelde in 1961 vast dat minimale veranderingen in de atmosfeer, via versterkende omgevingsfactoren, tot maximaal afwijkende resultaten kunnen leiden. Met andere woorden: een vlindervleugelslag in Brazilië kan een tornado in Texas veroorzaken."
Mystery guest
Het Taj Mahal Palace & Tower Hotel in Mumbai, 2008
Het ‘maximaal afwijkende resultaat’ in Azië dat is veroorzaakt in Florida, is niet de raid op het Taj Mahal Palace & Tower Hotel in Mumbai, wel wat die bij Angela teweegbrengt. Op 26 november 2008 voerden Pakistaanse terroristen een waanzinnig vernietigende aanslag op het hotel uit. Er vielen meer dan honderd doden en driehonderd zwaargewonden. In het boek logeert Angela op dat ogenblik in het hotel. Ze heeft haar zoon Theo van 23 daar uitgenodigd om er zijn verjaardag te vieren. Hij werkt aan de andere kant van de stad in een organisatie die kindslaven opvangt en steunt, maar het is de bedoeling dat hij over geringe tijd terugkeert naar Florida om er met zijn ouders in een nieuw hotelproject te stappen. Angela’s man Michael heeft al een succesrijke carrière in de sector opgebouwd, zelf werkt ze als mystery guest: ze controleert anoniem de gang van zaken in hotels en schrijft er rapporten over, en daarbij is ze perfectionistisch attent voor de geringste onvolkomenheden.
Rite de passage
Tien jaar na de terreuraanslag bezoekt ze het hotel opnieuw, om van "dat aanhoudende, hinderlijke schuren van bepaalde herinneringen" af te komen. Op haar vlucht terug naar huis belandt ze in het vliegtuig naast een hippievrouw, Jane, die in India haar esoterische batterijen heeft opgeladen en met wazige analyses en voorspellingen de nuchtere Angela op de proef stelt. Als het toestel in zware turbulentie terechtkomt, vraagt Jane aan Angela om verhalen over haar leven te vertellen, om haar angst af te leiden. Dat doet Angela dan maar, tegen haar zin, want "waarom zou iemand datgene uitdrukken wat, zelfs als er woorden voor te vinden zouden zijn, beter nooit uitgesproken zou worden?"
Ze vertelt voor Jane, maar ze richt zich tot haar zoon, en zo groeit in stukken en brokken, in een verknipte chronologie, het relaas van een keten van oorzakelijke verbanden, die Angela op 26 november 2008 in het Taj Mahal brachten, waarna zij, die niets liever wilde dan dat het leven ‘rustig en zonder complicaties’ verloopt, een diepgaande catharsis doormaakte. Niet langer registreren, maar voelen, niet langer de perfectie nastreven, maar haar zwakheden omarmen, niet langer onderweg zijn voor haar baan, maar terugkeren naar zichzelf – en dat was ook voor een stuk in Mumbai. Ze leefde op toen ze bij de organisatie de kindslaven ontmoette, ze kwam voor een verrassing te staan toen ze over Theo’s Indiase vriendinnetje hoorde. Ze leert pijn, wraak, liefde en verdriet opnieuw, maar op een andere manier te ervaren. In de raid ziet ze uiteindelijk een metafoor voor een soort rite de passage, die van haar een ander mens heeft gemaakt.
Fate cleans out the closets
En zoals de façade van het hotel in de aanslag verpulvert en daarachter een andere wereld tevoorschijn komt, laat ook de voorhang die Angela’s verleden en haar leven afschermde het afweten. Zo komen de frustraties in haar huwelijk in beeld, "ons uitgedroogde bestaan", en het getouwtrek tussen haar en haar man om de gunst en de liefde van hun zoon. En hoe die zoon helemaal niet uit is op een chic eigen hotel, en hoe groottante Ruth hem dingen heeft ingefluisterd waar zijn ouders niets van af wisten. Dus hoe de wereld er eigenlijk altijd al anders aan toe was dan ze dachten. Het komt nu allemaal boven. Uit een rap-song onthoudt ze dat ‘at night fate cleans out the closets’.
In dit alles valt het op dat het vertellerstandpunt van Angela zo vrouwelijk gekleurd is: als ze de herinnering aan haar zwangerschap ophaalt, als ze het over de liefde voor haar zoon heeft, de verbondenheid met hem, als ze ervaart hoe haar man zijn belangstelling voor haar verliest, als ze zich schijnbaar onverschillig in een avontuurtje stort, met als verklaring: ‘omdat alles me was ontnomen’. Margot Vanderstraeten maakt mannelijke lezers attent op de emotionele ervaringswereld van alvast deze vrouw, in de vorm van een aantal zeer herkenbare gevoeligheden, waar alvast haar man tot haar ongenoegen onachtzaam voor blijft.
Via via
Van lieverlede vallen Angela, onder de invloed van het discours van Jane, evenzeer ‘signalen en verborgen indicatoren’ op die er wel waren, maar waar ze de betekenis niet van inschatte. Feiten en feitjes, verbanden, verhoudingen. Reële elementen als “turbulentie” en “façade” groeien nu uit tot krachtige metaforen die het hele verhaal symbolisch onderbouwen. Daarbij doemt voor de lezer, achter het verhaal, de uitgekiende constructie van dit boek op. Niets bestaat dat niet iets anders aanraakt, illustreerde Jeroen Brouwers in zijn werk (en in het bijzonder in ‘Bezonken rood’) al, bijna tegelijkertijd met Harry Mulisch, die bij de gebeurtenissen in ‘De aanslag’ opmerkte: ‘want alles raakt alles in de wereld’. Margot Vanderstraeten doet niet voor hen onder. Ze laat alles tegenover elkaar of in elkaar spiegelen, ze brengt overtuigend aan het licht hoe alles via via met alles te maken heeft. Ook, zelfs, als het toeval er een rol in speelt, want het toeval lijkt alle gebeurtenissen te sturen. De aanslag was eigenlijk voor weken eerder gepland, maar de oversteek vanuit Pakistan moest worden afgebroken omdat men er bij de opleiding van de terroristen geen rekening mee had gehouden dat ze – bergbewoners - zeeziek zouden worden. Als dat niet zo en toen, dan was wat erop volgde ook niet de oorzaak van op zijn beurt dàt en dàt geweest. Angela stelt vast "dat in het leven zoveel van toevalligheden afhangt dat het niet langer om toeval kan gaan". Moeten we dan toch in voorbestemming of een onontkoombaar lot gaan geloven?
Onontkoombare toevalligheden
De geredde kindslaven leren hun vernedering om te buigen in herwonnen evenwicht en vertrouwen, en gaan daardoor misschien niet, uit onverwerkte woede, haat en frustratie, de weg naar het terrorisme op. De aanslag waarin Angela en Theo bij toeval terechtkomen gaat uit van arme Pakistanen die zich vergapen aan het vermeend rijke India. De leider van de raid, een volstrekt onopvallende man, heeft zich vooraf ook onopgemerkt onder de gasten van het hotel gemengd als een uitmuntende mystery guest. Zo heeft alles inderdaad met alles te maken. Rijk en arm, schijn en wezen, verwaarlozing en koestering, perfectie en onvolkomenheid: ze kruisen elkaar geregeld, maar vroeg of laat kijken ze elkaar ook recht in de ogen in dit boek, en ze maken daardoor van het hoofdpersonage op een aanstekelijke manier iemand helemaal anders: rijker, ruimer, bewuster, meer zichzelf.
Door heel deze bewonderenswaardige thematische constructie, door de bijzondere gevoeligheid waar dit proza blijk van geeft, door de subtiele toon van weemoed en inkeer en spleen krijgt dit boek langzaamaan van binnen uit een bijkomende aura. Uiteindelijk hou je meer in de hand dan alleen maar een goed verhaal: een lichtend reservoir van fijnzinnig aangescherpt bewustzijn, van betekenis en relevantie. Margot Vanderstraeten illustreert het vlindereffect niet alleen maatschappelijk-geografisch, in de breedte, maar evenzeer, en zeker zo overtuigend, psychologisch, in de diepte, als ze Angela na de aanslag laat teruggaan naar de bron om van daaruit verhelderend te traceren hoe ze, voortgestuwd door een opeenvolging van onontkoombare toevalligheden, via via geworden is wie ze is. Naar de oorzaak van alles dus: Ruth is de mot – of, ondanks alles, toch een vlinder?
1
Reageer op deze recensie
Gesponsord
Deze thriller trekt je razendsnel mee in een complot met onbetrouwbare staatslieden met hun eigen agenda's, internationale conflicten en hoogoplopende bedreigingen voor de samenleving.
