Met mediteren alleen komt er geen wereldvrede

Het is heel aannemelijk dat het een stuk beter zou gaan met zowel de mens als onze planeet als iedereen zich bewuster zou zijn van het precaire ecosysteem dat wij met elkaar vormen. Dat is heel kort door de bocht ook de hoofdgedachte van Hart voor de aarde, hart voor jezelf – Leidraad voor natuurlijk leven. Zelden las ik echter zo’n onsamenhangend, luchtfietsend boekje als het betoog van Brigitte van Baren en Johannes Witteveen. Want met alleen maar mediteren laat wereldvrede echt nog wel even op zich wachten.

De ingrediënten waren zo veelbelovend. De auteurs zijn de minste niet. Johannes Witteveen (1921) was jarenlang hoogleraar conjunctuurleer en economische politiek en is daarnaast actief in de Soefi Beweging. Brigitte van Baren (1957) studeerde milieurecht en is nu zenleraar. Beide hebben dus een voor dit onderwerp gunstig rugzakje vol zowel wetenschappelijke als spirituele bagage.

Bovendien is het hoofdbestanddeel van Hart voor de aarde, hart voor jezelf – Leidraad voor natuurlijk leven het Handvest van de Aarde. Dit handvest bestaat uit vier beginselen: ecologische integriteit, sociale en economische rechtvaardigheid, respect en zorg voor alle levensvormen, en democratie, geweldloosheid en vrede. Al met al een vrij concreet en tastbaar document om dit thema mee aan te vliegen dus.

Het had zo mooi en inspirerend kunnen zijn. In plaats daarvan slagen de auteurs er in om in krap 120 pagina’s op diverse punten uit de bocht te vliegen, zowel qua vorm als qua inhoud.

De grootste problemen met de gekozen vorm zijn de gemakzuchtige doorvertaling van idee naar uiteindelijke tekst en de missende algehele samenhang. Het begon allemaal in het voorjaar van 2015 toen de auteurs een op video opgenomen dialoog voerden over het handvest. ‘Laten we er een boekje over maken’ was vervolgens de gedachte.

Als je vatbaar bent voor ‘tl;dr’, zoek dan gewoon op internet naar de slechts twaalf minuten durende video ‘Earth Charter Dialogue Prof. Witteveen & Brigitte van Baren’. De eerste vier hoofdstukken van het boek zijn niet meer dan een opgepoetst transcript van die dialoog. Daarna volgen ineens wat hoofdstukken over zen en soefisme, nog wat praktische oefeningen en tips en ten slotte de integrale tekst van het handvest. Er lijkt geen enkele moeite te zijn gedaan om de inhoud van het gesprek uit de oorspronkelijke vorm te trekken en vervolgens in een nieuwe, boekwaardige vorm te gieten.

Dan inhoudelijk. Mediteren is voor veel mensen waardevol. Het is ook geen gekke gedachte dat stilte ruimte biedt aan het ervaren van verbinding met de aarde en dus kan leiden tot het beter zorgen voor mens, dier en planeet. Maar alles in dit boekje is doordrenkt van ‘zolang iedereen elke dag mediteert, hoeven we het systeem niet wezenlijk te veranderen’. En dat is, gezien de urgentie van de problematiek, simpelweg niet voldoende.

Ik heb geenszins de illusie dat ik Witteveen kan overtroeven met mijn economische kennis. Maar er zijn veel nieuwe denkers die verkondigen dat het kapitalistische systeem nu echt radicaal moet (en zal) veranderen. Dan kun je juist in een boekje als dit niet aankomen met tips voor het wereldwijd bevorderen van economische groei en consumentisme. Zo gaat sociale en economische rechtvaardigheid er gewoon niet komen. Net als dat democratie, geweldloosheid en vrede niet worden bevorderd met de boodschap dat we ons niet zo moeten opwinden over 15 Charlie Hebdo slachtoffers, want in de twee wereldoorlogen, toen was er pas echt geweld! Ook komt het ongeloofwaardig over als mensen zichzelf ‘respectvol voor alle levensvormen’ noemen omdat ze spinnen in hun huis vangen en buiten zetten, maar dat diezelfde mensen vervolgens wel vis eten en de mate van bewustzijn die dieren hebben in twijfel trekken. Jazeker, wat je al niet allemaal kwijt kunt in 120 pagina’s.

Natuurlijk is het niet zo dat je pas echt met recht ‘hart voor de aarde’ hebt als je veganistisch eet en in een autarkisch huis woont. Alle kleine stapjes helpen. Maar de persoonlijke keuzes die de auteurs hebben gemaakt worden met zo’n zelfingenomenheid gepresenteerd, dat ik vrees dat ze wat zijn doorgeslagen in ‘hart voor jezelf’.

Het kan zijn dat je toch behoefte hebt aan een goed boek dat de wereldwijde sociale, ecologische en economische problematiek inhoudelijk verbindt en verweeft met het vinden van innerlijke rust en liefde. Want die grondgedachte is een hele zinnige. Gelukkig bestaat er zo’n boek: Revolution van Russell Brand.