Felix von Papen spreekt andere taal

De naam Von Papen is voor veel Nederlanders gelieerd aan vice-kanselier Franz, die Hitler in het zadel hielp. Er is ook een andere Von Papen, zijn neef Felix, die zich fel tegen de nazi’s verzette en daarvoor in 1945 in concentratiekamp Buchenwald met zijn leven moest betalen na jarenlange geestelijke en lichamelijke martelingen in andere gevangenissen.

In Een Von Papen spreekt geeft hij ons via een vertaling van Janneke Panders inzicht in het vergrijp van Duitse barbaren aan landgenoten die openlijk verzet boden. Ze werden tot moes geslagen in het Berlijnse Columbia-huis en het concentratiekamp Oranienburg. Warm draaien voor de Holocaust zou je het cynisch kunnen duiden. Von Papen toont met voorbeelden aan dat de bedreigde groepen elkaar onder barre omstandigheden nog wat dieper de stront intrappen en daarmee primitieve bruten, die elke vorm van menselijkheid ver van zich werpen, een grijns extra op de tirannieke kop bezorgen.

Heel bijzonder dat we pas tachtig jaar na dato van dit verhaal kennis kunnen nemen. Toen het verscheen werd het in Nederland verboden, want het kon ook hier niet zo zijn dat je een bevriende relatie met de waarheid confronteerde. Daarbij wel de aantekening dat dit feit zich in 1939 voor deed. Als Von Papen tussen de bedrijven door enige vrijheid geniet in het Nederland van zijn moeder, zijn het de NSB'ers die ervoor zorgen dat hij andermaal op de pijnbank komt te liggen.

Wreed tegen mensen die hen doorzien, wreed ook ten opzichte van degenen in eigen gelederen die hun weg naar de top blokkeren. Hilarisch bijna is het dat Emmy Göring, vrouw van één van de meeste gehate Hitler-knechten, een communistische leider uit de gevangenis praat. De zinnenprikkel blijkt sterker dan de afkeer van een verfoeide klasse.

Von Papen kan tot zijn dood niet kunnen bevatten hoe een mislukte kunstschilder behalve een massa botte dommeriken ook veel intellectuele Duitsers achter zich kreeg. De angst die daaraan ten grondslag ligt, gaat natuurlijk ook niet aan hem voorbij, maar krijgt het gevoel voor rechtvaardigheid nooit er onder. Dat blijkt uit zijn lef om Hitler persoonlijk herhaaldelijk om schadeloosstelling voor aangedaan leed te vragen.

Het interview met de dochter van Felix, mevrouw Van Asch van Wijck-von Papen, brengt de lezer niet het surplus aan inzicht. Ze komt zelf pas jaren na zijn dood achter zijn vroegtijdige inzicht over het ontstaan van een verderfelijk systeem. Felix heeft het allemaal niet van een vreemde. Zijn moeder weigert de NSB'er aan te geven die haar zoon indirect de dood injaagt. 

Het boek leert ons dat de ontsporing van een natie een proces is, met angst als motor om weldenkendheid te overrijden en een massa te knechten. Een oorlogsdocument dat na tachtig jaar niets aan kracht heeft ingeboet. Een boek dat in weinig bladzijden veel vertelt. Een bijdrage van een insider die beklijft.