Poging tot rehabilitatie van Paus Pius XII

Mark Riebling is met Spionnen van de Paus uit op eerherstel van Pius XII. De algemene opinie heerst dat deze een flinke deuk oploopt als hij gedurende de Tweede Wereldoorlog onvoldoende stelling neemt tegen het nazisme. In zijn boek confronteert hij ons met deze paus als spin in het web dat rond Adolf Hitler wordt gesmeed.

Eugenio Pacelli, zoals hij is gedoopt, krijgt verzachtende omstandigheden mee voor het feit dat hij niet openlijk de schurkenstreken van 'de mislukte Oostenrijke schilder' veroordeelt. Deze is uit op vernietiging van de Joden en evenzeer van de geestelijkheid in het algemeen en de Rooms Katholieke kerk in het bijzonder. Nogal wat bisschoppen zien in hem juist de beschermer van het christendom.

De paus houdt zijn kritiek achter zich omdat hij vreest veel katholieken die er ook zo over denken van de kerk te vervreemden. Ook wanneer de geestelijkheid in Polen op afschuwelijke wijze massaal wordt geslachtofferd houdt hij in het openbaar de kiezen op elkaar.

De toenemende wandaden laten het Vaticaan zeker niet onberoerd. Het is interessant om te ervaren hoeveel scheuren er in het bastion van de nazi’s ontstaan als gevolg van de weerstand die in Rome zijn oorsprong vindt. Joseph Müller, advocaat en Beiers politicus, is de voornaamste vertrouweling van de paus die met ware doodsverachting en geslepen diplomatie doordringt tot aan de lijfwacht van Hitler en deze geheimen ontfutselt. Hitler ontsnapt keer op keer en het beeld ontstaat van een tiran met wel tien levens. Onvoldoende afstemming ligt er aan ten grondslag plus de haat tegen een land dat er met de dood van de schurk aan het hoofd als collectief een te simpele ontsnapping krijgt aangeboden. Buitengewoon frustrerend voor alle krachten in het verzet die moeten ervaren dat de nazi’s er op hun beurt in slagen om naarmate de oorlog vordert en voor Duitsland een ongunstige wending neemt, de complottheorie bloot te leggen. Alle leiders ervan vinden de dood, met uitzondering van Müller die op weergaloze wijze voor de galg weg danst. Hij krijgt zelfs Himmler 'plat' als hij na een arrestatie openlijk tegen hem zegt uit te zijn op zijn onmiddellijke liquidatie. Hij legt na de oorlog de basis voor de Christen Democratische Unie, wijst de geallieerden de weg in processen. De lof die het Vaticaan het toezwaait is voor geen millimeter overdreven.

Over de paus hoor je in die laatste oorlogsjaren niet zoveel meer. Hij is direct verantwoordelijk voor het verbergen van 477 Joden in het Vaticaan en zorgt er mede voor dat 4238 andere Joden in Romeinse kloosters een veilig heenkomen vinden. Riebling laat Pius XII oprijzen door mensen als Willy Brandt, de latere Bondskanselier, die de Rooms Katholieke kerk de best georganiseerd verzetsorganisatie in Duitsland noemt. De horden katholieken die met Hitler heulen krijgen geen aandacht.

Een paus die leiding geeft aan het verzet maar voor wie principes niet heilig zijn als dat zo uitkomt. Die als leider van de tegenkrachten wat flauwtjes reageert. Maar ook een paus die zijn verantwoordelijkheid neemt en achter de schermen verzet mobiliseert. Welk beeld geeft de doorslag? Het boek levert in ieder geval een wezenlijke bijdrage aan die vraagstelling. Het geeft inzicht in de worsteling van humane Duitsers met hun inhumane landgenoten. De historicus en auteur voert vaardig door deze barre periode in de geschiedenis , waarbij niets onmenselijks onverbloemd blijft en de spanning de lezer in toenemende mate bij de keel grijpt.