Meer dan 5,3 miljoen beoordelingen en recensies Organiseer de boeken die je wilt lezen of gelezen hebt Het laatste boekennieuws Word gratis lid
×
Lezersrecensie

Een inkijk in de Russische ziel

Het leven van Dmitri Sjostakovitsj, naast Igor Stravinsky beschouwd als grootste Russische componist van de twintigste eeuw, zou een tragedie naar Shakespeare's hart geweest zijn. Julian Barnes verdiepte zich met 'Het tumult van de tijd' in de lijdensweg van deze broze, weinig wilskrachtige en angstige man die helemaal in de tang van de Macht genomen werd.

Sjostakovitsj weigerde in ballingschap te gaan en aangezien componisten in dienst waren van de staat, had de staat de plicht om in te grijpen wanneer ze aanstoot gaven en hen weer in harmonie met het publiek te brengen.
De eerste aanvaring met de Macht kwam in 1936, toen Stalin na het bijwonen van een uitvoering, een vernietigend oordeel uitsprak: 'Een potpourri van kwaak-, kreun- en gromgeluiden. Warboel in plaats van muziek.'
Critici vielen hem af, vrienden en zijn publiek eveneens. Hij werd op slag een volksvijand.
Sjostakovitsj aanvaardde de kritiek, verloochende zelfs zijn eigen werk en liet zich helemaal voor de kar spannen van de Macht.
Desastreus voor zijn geweten was toen Stalin hem met een delegatie op vredesmissie naar New York stuurde, in ruil voor de opheffing van het verbod op uitvoering van zijn werk. Hij stond er lijnrecht tegenover balling Stravinsky, die hij zo bewonderde.
De sovjets eisten een optimistische Sjostakovitsj, die de communistische idealen uitdroeg. Hij deed dat ook, misschien niet van harte omdat het onder dwang was, maar hij voelde nog meer afkeer en vooral vervreemding ten aanzien van het kapitalisme en het individualisme. De overgelopen, 'onafhankelijke' formalisten begrepen niet dat hij zich zo bleef onderwerpen.
Sjostakovitsj kreeg een mentor toegewezen en dacht: 'Als we toch gaan, laten we dan maar gaan, zoals de papegaai zei tegen de kat die hem aan zijn staart de trap af sleepte.'
Onder de 'vegetarische' Macht van Chroestjov werd hij dan weer gedwongen tot voorzitterschap van de Componistenbond. Daarvoor moest hij uiteraard lid worden van de Communistische Partij.
'Het was niet makkelijk om een lafaard te zijn. Je kon je nooit ontspannen. Je moest steeds anticiperen op de volgende gelegenheid waarbij je weer een smoes moest verzinnen, moest weifelen, door het stof moest kruipen, je weer vertrouwd moest maken met je eigen slappe, verwerpelijke karakter.'
Door zijn handtekening onder open brieven te zetten, verraadde hij collega-musici en schrijvers die hij bewonderde, zoals Tsjechov.
Tragedies lijken achteraf gezien kluchten en zo begint Sjostakovitsj zijn leven ook te zien. Hij verlangt naar de dood, hij heeft al veel te lang geleefd.
Om te overleven verliet hij zich op ironie, als verdediging voor het ik en de ziel. Maar ironie had haar grenzen. Je kon oprecht of cynisch lid worden van de Partij maar niet ironisch. De ironie van zijn leven was dat ze hem hadden vermoord door hem in leven te laten.
Gelukkig was er de muziek, het enige dat vrijelijk boven het tumult van de tijd opklonk.

'Het tumult van de tijd' is origineel qua opzet, soms virtuoos qua uitwerking en vaak heerlijk ironisch van toon. Barnes slaagt erin de lezer in de huid te laten kruipen van deze bange, halsstarrige en ietwat wereldvreemde componist, die levenslang worstelde met de vraag hoe een leven te leiden in harmonie met zowel zijn geweten als met de wereld om hem heen.
Een boek dat me nog een beetje meer inkijk heeft gegeven in de Russische ziel.
2

Reageer op deze recensie

Meer recensies van Elisabeth Francet