Pretentieloze parel van een eeuwige reiziger

In de reeks 'Literaire Juweeltjes' van B for Books verscheen onlangs 'Ibiza'. Cees Nooteboom schreef dit literaire reisverslag in de jaren vijftig, toen hij nog een twintiger was. Hoewel amper 65 minipagina's dik, onooglijk bijna, verdient deze betoverende literaire parel een prominente plaats in ieders boekenkast.

De verteller is een ietwat verdrietige reiziger die, zonder te weten waarom, de winter op Ibiza gaat doorbrengen. Al tijdens de heenreis wordt hij overvallen door onnoemelijke heimwee naar zijn thuisstad Amsterdam. Toch zet hij dapper door in zijn zelfkwelling met de lusten en lasten van het eilandleven. Ter afleiding stort hij zich in het gebruikelijke vertier: een kitscherige circusvoorstelling en een bevreemdende kerstmis bijwonen, uitputtende en teleurstellende wandeltochten ondernemen in de meest onherbergzame uithoeken van het eiland, 'warmte zoeken bij een menigte ongehoorde dranken', schudden en hotsen op de gruwelijke lokale bussen, zich vertwijfeld in het nachtleven storten of zich onder de andere 'Locos' mengen ('gekken', epitheton waarmee de eilandbewoners 'Los Estranjeros' bekleden). Die blijken vooral aspirant-kunstenaars of -schrijvers te zijn:
'Ze zitten in hun kleine witte kamertje met dat witte doek of dat witte schrift, en nu moeten ze het waarmaken: het grote Idee, dat waar ze eindeloos over gedroomd en gezeurd hebben: 'Als ik de kans nog eens krijg'... en daar is De Kans. Maar helaas, de aspirant raakt in paniek, haast zich uit de onheilszwangere stilte, waaruit maar geen vers, geen schilderij, geen boek wil ontluiken en vlucht in het dichtstbijzijnde café, waar de Anderen hem bereids opwachten.'

Nooteboom verkent in 'Ibiza' nauwgezet woord en beeld. Als een volleerde meester beschrijft hij minutieus landschappen, dieren, planten en mensen en kleurt zijn waarnemingen met een rijke fantasie. Hij beschikte als twintiger al over een buitengewone opmerkingsgave en lyrische taal:
'De regen is er nog steeds, de zinken wolken hangen laag en zwaarmoedig boven ons, het rode stof van de weg is bitter en droevig, en donkere, doodstille pijnbomen staan gebogen over hun honderdduizend bruine dode naalden. De boeren die wij tegenkomen, worden door al dat verdriet niet beroerd. Zij bekijken ons rustig en uitvoerig vanaf hun hoge, tweewielige strijdkarren, en als zij geen boosheid bij ons bevinden, groeten zij langgerekt: 'Hola! Buénaaaas!''

Sierlijk en trefzeker schetst hij het eiland als paradijselijk én hels decor en plaatst de vreemdeling met fijnbesnaarde ironie en milde zelfspot in dat decor:
'Wellicht overweegt de vreemdeling nu of hij een meisje ten dans zal vragen, maar misschien is hij ook bang dat hij zich dan eerst aan haar moeder voor moet stellen. In elk geval, hij doet het niet, en verdwijnt in de regen van de nacht, die die nacht kerstnacht heet.'

In bijna surrealistische passages verkent Nooteboom de angsten, onzekerheden en vervreemding van de eilandreiziger:
'Ik loop op voorzichtige tenen, er is geen adempje licht. Wel het vermoeden van een horde boosaardige vleermuizen, en eenogige geestenoproepers die het op mij gemunt hebben en over het plafond, dat ik niet eens kan zien, met mij meewandelen om me straks, bij de uitgang, gemeen te laten struikelen in een scherpe, verwarrende rozenstruik die daar vroeger nooit was, en die met lange wapperende vleugels weg zullen vliegen, mij meenemend naar een triest oord van eeuwige verbanning. Ik bewonder mijn eigen moed, en beloof mezelf dat ik de volgende keer weer door de tunnel zal gaan, en dan fluitend.'

Ook de melancholie slaat met de regelmaat van de klok toe in de gemoedsgesteldheid van de verteller:
'Dan brengt de waard een kaarsje op een schoteltje, en u wandelt ermee naar uw kamer. De trap kraakt, zoals dat hoort, en het bed is een grootvadersbed. De eeuw wordt langzaam een andere eeuw. U mist uw lange, witte nachthemd en uw slaapmuts, maar u wilt het voor deze keer wel zonder doen. Het raam is open. Buiten is het koel.'

Ik heb me waarlijk verkneukeld met dit prachtig geschreven, geestige en pretentieloze reisverhaal. Dit Literair Juweeltje is puur genieten!