Recensie Mefisto

Wat jammer, wat ontzettend jammer dat dit boek niet meer (nieuw) verkrijgbaar is. En dan is jammer nog zwak uitgedrukt. Onvoorstelbaar goed geschreven en bijna net zo actueel als in 1936 toen het voor het eerst werd uitgebracht.
Ja, je leest het goed: 1936. Ruim voor de tweede wereldoorlog, ruim voordat iedereen de schellen van de ogen vielen voor wat betreft de misdadigheid van de Nazi's. Wat een scherp observeerder is Klaus Mann gebleken. Niets van wat hij in Mefisto schrijft is overdreven en dan te bedenken dat hij al in 1933 Duitsland heeft moeten verlaten!

Het is overigens niet Höfgen, de hoofdrolspeler van het boek, die op mij de meeste indruk heeft gemaakt. Nee, Höfgens genoeg op deze wereld, hoewel ze onbegrijpelijk blijven voor veel anderen en zeker voor Klaus Mann. Höfgen is gemodelleerd naar een ex-zwager van hem, de acteur Gründgens, die voor, tijdens en na de Nazi-periode een gevierde acteur was. Het boek ademt dan ook aan alle kanten uit dat Mann bezig is op de een of andere manier grip te krijgen op iemand die kan blijven volhouden dat 'kunst waardevrij is' en dat zijn optreden in welke (politieke) situatie dan ook, niets anders inhoudt dan de liefde voor het toneelspel.

Nee, de meeste indruk hebben de beschrijvingen van Miklas en Knurr op mij gemaakt. Miklas, de jonge toneelspeler, arm, hongerig, fanatiek aanhanger van de nationaal-socialisten en (dus) antisemiet en Knurr, de portier van het Hamburgse theater, die stiekem een hakenkruis achter zijn revers had zitten. Prototypes van de ontevreden burgers, die het mogelijk maken dat partijen als de nationaal-socialisten met hun ogenschijnlijk simpele oplossingen voor allerlei problemen die 'het volk, de burgers' teisteren, aan de macht komen. Eenmaal aan de macht blijken ze niet meer geïnteresseerd in de problemen van de burgerbevolking en is het enige dat er voor die burgers overblijft de constatering dat er andere machthebbers zijn, maar dat het leven voor hen niet verbeterd is. Beiden raken gedesillusioneerd. Naast deze beide randfiguren komen nog een aantal onvergetelijke personages langs, zoals de met Höfgen te vergelijken Lotte Lindenthal, actrice zonder talent, maar het liefje van de 'vliegenier-generaal' en dus bewierookt. Ook onvergetelijk is Nicoletta, Höfgen's tweede vrouw, die eerst de voorkeur heeft voor de schrijver Marder, maar zodra die in ballingschap wegkwijnt, hem in de steek laat en terugkeert naar Duitsland om zich bij Höfgen aan te sluiten. Of Angelika, de kleine jonge actrice, altijd in tranen, tot ver over haar oren verliefd op Höfgen, die het mogelijk maakt dat hij - nadat Hitler de macht heeft gegrepen - ondanks zijn voorzichtige misstappen in het verleden, toch zonder problemen kan terugkeren naar Duitsland om er tot grote hoogte te stijgen als acteur.

Ongemeen scherp en ongenadig goed word de hele Nazikliek beschreven zonder dat er ook maar één naam wordt genoemd. Fantastisch boek, dat heel veel stof tot overdenken geeft. Ik sluit mij volledig aan bij Hanneke: lezen dit boek, tweedehands aangeschaft of uit de bibliotheek!