Geniaal

Soms zet een (halfgelezen...) beschrijving van de inhoud van een boek je een beetje op het verkeerde been. Hoewel het er bij nader inzien niet staat, verwachtte ik een boek waarin alles zou draaien om het neerhalen van het verkeerde beeld van het concertgebouw (Rudolfinum) in Praag. Maar dat bleek niet zo te zijn. Het is simpelweg het begin van Mendelssohn op het dak en laat ons kennismaken met Julius Schlesinger, gemeenteambtenaar en lid van de gewone SS, niet eens van de Waffen-SS, zonder rang en alleen maar kandidaat-lid. De arme Julius, toch al niet gezegend als raszuivere Duitser met een joodse naam, heeft opdracht gekregen om het standbeeld van Mendelssohn van het dak van het concertgebouw te verwijderen, maar hij heeft geen idee welk van die beelden Mendelssohn voorstelt.

De opdracht komt rechtstreeks van Reinhard Heydrich, de plaatsvervangend Rijksprotector van Bohemen en Moravië. Heydrich is niet zomaar een nazi. Hij was de voorzitter van de Wannseeconferentie; een conferentie met maar één thema: de systematische uitroeiing van alle Joden in Europa. En het is Heydrich die verantwoordelijk is voor de uitvoering van de tijdens die conferentie afgesproken maatregelen. Julius Schlesinger maakt zich dus niet voor niets zorgen: "een bevel niet opvolgen ? iedereen wist wat dat betekende. [...] Het niet opvolgen
van een bevel betekende de dood. Ook al was dat bevel onbegrijpelijk.."

Mendelssohn op het dak volgt niet alleen Schlesinger terwijl hij naarstig tracht het bevel uit te voeren, maar ook de lotgevallen van tal van andere personages waaronder Heydrich en aantal andere nazi's, een paar ondergedoken kinderen, een verzetsstrijder en een jood die in een roofdepot van de Gestapo te werk gesteld is. De urgentie voor Schlesinger om het beeld neer te halen, neemt even af als Heydrich een paar dagen later wordt vermoord. Het helpt Schlesinger echter uiteindelijk niet, net zomin als het leven van de andere inwoners van Praag erdoor verbetert. Integendeel, de dreiging neemt toe en het leven wordt nog onvoorspelbaarder en ondraaglijker doordat de nazi's wraak nemen.

Weil beschrijft een afschuwelijke wereld waarin de meeste mensen niet leven, maar slechts toekomen aan overleven. En ook dat laatste lukt lang niet altijd. Het is echter niet het onderwerp dat het boek uniek maakt; het is vooral de wijze waarop Weil het verhaal vertelt of eigenlijk laat vertellen door de anonieme verteller. De enigszins laconieke toon die de verteller hanteert, samen met het anonimiseren van plaatsen, gebeurtenissen en de meeste nazi's zorgen ervoor dat de afschuwelijke gebeurtenissen zo gegeneraliseerd worden dat ze heel dichtbij komen. Weil beschikt over" [...] het vermogen om over barbaarsheid en pijn te schrijven met een compactheid die het scherpste commentaar lijkt dat gegeven kan worden op het wreedste wat het leven te bieden heeft." Zo beschrijft Philip Roth het in het nawoord. Beter dan dat kan het niet verwoord worden. Wel korter: geniaal. Maar dat had Lauren Binett eerder ook al gezegd.

Vertaald door Kees Mercks, wiens uitstekende Het boek, het land, de auteur dat achterin het boek is opgenomen, net zo goed - zo niet beter - voorafgaand aan het eigenlijke verhaal kan worden gelezen

Gelezen en gerecenseerd in 2012