Het overpeinzen waard

Drie levens, twee culturen, dierenactivisme, dierproeven, wetenschappelijke tijdschriften, sociale media en de invloed daarvan, marktwerking en sponsoring in het onderwijs, de macht van multinationals, competitie op universiteiten, media'deskundigen' die net zo weinig weten als jij en ik en dat allemaal in één keer in één boek verenigen tot een boeiend verhaal is niet iedereen gegeven. Jussi Valtonen lukt het bijna. Bijna.

Ze weten niet wat ze doen heeft drie hoofdpersonen, waarbij de Amerikaanse Joe de meeste aandacht krijgt, al was het maar omdat hij het meest aan het woord is. Zijn eerste vrouw, de Finse Alina, is de tweede hoofdpersoon en de derde, hoewel hij nog minder aan het woord komt, is hun zoon Samuel. De twee culturen zijn de Finse (Europese) en de Amerikaanse cultuur, waarbij de wijze waarop Valtonen ze toont, vooral in het begin, sterk doet denken aan de tv-serie Lilyhammer, een Noorse komische serie over de belevenissen van een Amerikaanse maffiosi in Lillehammer. Valtonen dikt de verschillen hier en daar net zo stevig aan als in de serie gebeurt, maar nadat Joe en Alina uit elkaar gaan, dooft dat verhaallijntje uit en komt niet meer terug. Jammer! Dat geldt voor meer verhaallijnen, hoewel sommige zo nu en dan nog wel weer even 'oppoppen', zoals het gevecht van Joe tegen Freedom Media ('what's in a name?), de uitgever van zo'n beetje alle wetenschappelijke tijdschriften:

"De onderneming had verkondigd dat universiteitsbibliotheken van nu af aan ofwel al haar tijdschriften moesten aanschaffen, ofwel geen enkel tijdschrift zouden krijgen. En als universiteit kon je je abonnementen niet stopzetten als je wilde dat er nog onderzoek werd gedaan. Het was belangrijk dat mensen de mogelijkheid kregen om onderzoeken van anderen gewoon in te zien. De artikelen vormden het gemeenschappelijke kenniskapitaal van de wetenschappelijke wereld, en iedereen moest toegang hebben tot die informatie, anders kon geen enkele onderzoeker zijn werk nog doen. [...] Op zich was het probleem niet nieuw. Uitgevers van wetenschappelijke publicaties hadden altijd al schaamteloze abonnementsprijzen verlangd voor hun tijdschriften, ook al werd de inhoud daarvan verzorgd door universitair onderzoekers, grotendeels met behulp van belastinggeld. Ook de peerreviews, die ervoor moesten zorgen
dat de onderzoeken betrouwbaar waren, werden door onbezoldigde wetenschappers opgesteld [...] Maar als de belastingbetaler de uitkomsten van zo’n door hem gefinancierd onderzoek wilde lezen, moest hij de uitgever daar-
voor apart nóg een keer betalen. Het leesrecht op één artikel kon wel vijftig dollar kosten – voor één enkel artikel."

Dit is belangrijk, dit gebeurt. Nu al. Bedrijven profiteren op allerlei wijzen van onderzoek dat 'wij met zijn allen betalen', maar als puntje bij paaltje komt mag je er als particulier nóg een keer voor betalen (en trachten veel bedrijven via het ontwijken van belastingen ervoor te zorgen dat ze zelf zo min mogelijk bijdragen). Er zou zomaar een heel aardig eigen verhaal van kunnen worden gemaakt, Joe vechtend tegen de bierkaai(en), maar het is hier een "zijlijnverhaal" dat nodeloos afleidt. Die aandacht had beter kunnen worden besteed aan de gevolgen van de terreuracties voor Joe en zijn familie. En aan Samuel, zijn zoon.

En toch, en toch. Ondanks de duidelijke tekortkomingen doordat Valtonen teveel wil vertellen, is het een lekker boek met talloze onderwerpen die het overpeinzen waard zijn. Tijdens het lezen, en vooral na het lezen. Om te voorkomen dat de titel van het boek op jou slaat...