Goed beeld van de psyche van een eenzame vrouw

Een charismatisch defect is de tweede roman van Eva Kelder. Haar debuut, Het leek stiller dan het was is positief ontvangen. Maakt zij de verwachtingen waar in deze nieuwe roman?

Het is eind jaren ‘60 als de 18-jarige Anneke haar burgerlijke bestaan bij haar vader en broers vaarwel wil zeggen. Ze wordt als meisje in het mannengezin niet voor vol aangezien en ze voegt zich met tegenzin naar de wensen van haar vader. Niet een universitaire opleiding, maar een rottig baantje in een ziekenhuis vindt hij goed genoeg voor haar. “Precies dat wat ze niet kon, precies dat wrede feit was haar ticket naar de vrijheid. “ Anneke durft zich niet goed te verzetten, maar dan stormt Blake haar leven binnen. Blake is alles wat Anneke niet kent: hij is een zwarte Amerikaan, een wereldverbeteraar, welbespraakt, slim, charmant, charismatisch en o zo aantrekkelijk. En hij ziet Anneke staan. Anneke valt als een blok voor deze man met zijn nieuwe ideeën, cowboylaarzen en papagaaienveren en volgt hem naar een kraakpand in Amsterdam om daar een commune te stichten. Blake noemt Anneke April, naar het groene land, fris en jong, net als zijzelf.
De communebewoners hebben vredelievende bedoelingen, willen onder leiding van Blake de wereld verbeteren en houden zich vooral bezig met drank, drugs en de vrije liefde. April kent perioden van geluk met Blake , maar al snel begint ze Blake met zijn mooie praatjes te doorzien, het lukt haar echter niet zich te verzetten, ze is onder invloed van zijn charisma.
De communebewoners plannen een aanslag op het gezicht van het kapitalisme, op de gevestigde orde, op een persoon die aan de verkeerde kant staat in de Vietnamoorlog. Hun vredelievende bedoelingen lopen uit op geweld, geweld dat ongestraft blijft, dat geen gevolgen voor de daders heeft. April heeft de kans dat geweld in te perken, maar ook nu handelt April niet en loopt weg. Ze blijft trouw aan Blake en maakt zich hiermee medeschuldig aan de verdere escalatie van de gebeurtenissen en schuldig aan een misdrijf. De rest van haar leven zal April de last blijven voelen van wat ze (niet) gedaan heeft.
De roman is opgedeeld in drie delen, waarvan het eerste deel zich afspeelt in de jaren zestig en ruim de helft van het boek beslaat. Deel twee en drie spelen in het heden met veel flashbacks en herinneringen. Het eerste deel is niet chronologisch verteld, de handeling start met de geweldloos bedoelde actie, waarna er teruggegaan wordt in de tijd naar de late tienerjaren van Anneke. De jaren zestig worden herkenbaar, enigszins clichématig, neergezet en vormen het decor voor de kern van het verhaal, de problematische relaties van April met de mannen in haar leven. In het eerste deel zijn die mannen haar vader en broers, maar ook Blake. April ontworstelt zich aan de onvrije, beklemmende relaties in haar geboortegezin, maar stapt moeiteloos over in een even onvrije, ongelijkwaardige relatie met Blake. Ze ziet dat deze relatie niet goed is voor haar, maar raakt zwanger van Blake en blijft in de relatie hangen. “Voor Blake waren gevoelens relatief en zelden relevant”. Tot uiteindelijk haar grenzen echt bereikt zijn en ze samen met haar zoontje Fedja Blake verlaat, omdat ze zich realiseert dat ze “Nooit leuk genoeg, slim genoeg, dankbaar genoeg.” zullen zijn voor Blake.
Met behulp van veel beeldspraak en mooi taalgebruik zet Eva Kelder haar personages neer. Die taal is vaak origineel en de beeldspraak mooi gevonden, maar is ook soms wat te veel van het goede of te gezocht.
En passant stelt Kelder morele kwesties aan de orde: in hoeverre is geweld gerechtvaardigd, als dit voor een goed doel is? Hoe ga je dan om met je eigen waarden en normen? In hoeverre ben je als mens vrij te handelen zoals je wil?
April is passief, komt niet voor zichzelf op, heeft een negatief zelfbeeld, stelt haar leven in dienst van anderen, mist voldoende zelfinzicht, laat zich vernederen en legt haar lot stelselmatig in andermans handen: hiermee is ze niet bepaald een sympathiek personage, met wie je je kunt identificeren.
In deel twee kampt April als zestigjarige vrouw met haar herinneringen aan haar leven in de commune en de gewelddadige gebeurtenissen uit die tijd. Ze beleeft ook een aantal gelukkige jaren met één van de voormalige bewoners van de commune in een gelijkwaardige relatie en kiest voor haar eigen geluk. Dit geluk is echter niet van lange duur en April komt weet alleen te staan. Bovendien ontdekt ze dat Fedja haar ziet als een slechte moeder, dit komt voor haar geheel onverwacht: “Fedja’s woorden slingerden April in een forse depressie...”
Het derde deel is het meest aangrijpende en sterkste deel van het verhaal. Schrijnend duidelijk wordt dat de moeder-zoonrelatie van April en Fedja zeer problematisch is. In het derde deel laat April iets van zelfinzicht zien: “Defect, ze was defect en te oud om te leren.” April ziet in waarom ze mee heeft gedaan aan het geweld: “Ik wilde mee in de schittering, in de roes, maar zonder zelf mijn nek uit te steken.” In het derde deel zijn de personages beter uitgewerkt en komen ze meer tot leven.
Kelder geeft een goed beeld van de psyche van een eenzame vrouw, die haar leven lang te kampen heeft met een gebrek aan zelfinzicht en moeite heeft relaties op te bouwen met de mensen om haar heen. April is een interessant personage en Kelder heeft haar overtuigend neergezet.