Onbetrouwbare herinneringen en traumatische gebeurtenissen

Renate Dorrestein, opgegroeid in Amstelveen, is een geliefde Nederlandse auteur. In 1983 debuteerde zij met Buitenstaanders. Ze is genomineerd geweest voor diverse literaire prijzen en ontving de Annie Romeinprijs voor haar gehele oeuvre. Haar werk is in diverse talen vertaald. Een aantal van haar romans is verfilmd. Een hart van steen is verschenen in 1998.

Vijfentwintig jaar na een zeer traumatische gebeurtenis binnen de familiekring, die haar verdere leven zou bepalen, keert hoofdpersoon en ik-verteller Ellen van Bemmel terug naar de plek des onheils. Zij wil in het reine komen met haar verleden en haar herinneringen onderzoeken. Wat is er precies gebeurd? Hoe is het gebeurd? En vooral: waarom is het gebeurd? Dat zijn de vragen waarop Ellen antwoord probeert te vinden. De directe aanleiding voor de gebeurtenissen is de geboorte van baby Ida, het vijfde kind in het gezin van Bemmel. “Ida was een spuugbaby. Het begon een dag of tien na haar geboorte: alles wat je erin stopte, kwam er vrijwel meteen weer uit. En niet gewoon een beetje kwijlen en burpend wat kots opgeven, zo was Ida niet. Zij lanceerde haar braaksel, de oogjes glazig en de vuistjes verkrampt; ze spoog het in één keiharde straal voor zich uit, alsof ze het in een baan om de aarde wilde brengen.” De geboorte van Ida zet een keten van gebeurtenissen in gang, die uiteindelijk tot een drama zullen leiden.
Herinneringen zijn onbetrouwbaar en Ellen heeft een groot deel van de herinneringen aan de gebeurtenissen verdrongen. Aan bed gekluisterd vanwege een dreigende miskraam, probeert ze met behulp van een fotoalbum uit haar jeugd inzicht te krijgen in het gebeurde en een reconstructie te maken van het verleden. Het lijkt erop dat aan het eind van het verhaal Ellen haar herinneringen enigszins op een rijtje heeft kunnen krijgen. “In mijn borst gloeit het op de plaats waar altijd kilte heeft geheerst omdat mijn hart driekwart van mijn leven net zo versteend is geweest als het brood en de honden van de inwoners van Pompeji. Al mijn oude haat en woede zijn aan diggelen geslagen, verkruimeld.” Ze lijkt in staat de drama’s uit haar verleden onder de ogen te zien en een blik te werpen op de toekomst.

De roman kent een logische opbouw, heeft een fijne structuur en veel flashbacks en sprongen in de tijd. Het verhaal is niet chronologisch verteld en het perspectief, dat meestal bij Ellen ligt, verschuift af en toe naar vader Frits of moeder Margje.
De echte Dorrestein-thema’s zijn aanwezig: machtsmisbruik door ouders, het voor kinderen afhankelijk zijn van de ouders, het kwaad in de mens, schuldgevoelens, familierelaties en verdrongen herinneringen. Minder dan in haar andere romans maakt Dorrestein gebruik van stijlfiguren als ironie en onheilspellende vooruitwijzingen. Mooi taalgebruik en humor zijn kenmerkend voor Dorrestein en in deze roman ook terug te vinden. Maar het is wat minder nadrukkelijk aanwezig dan in ander werk van haar. “Ik vond het juist zo leuk dat alle jongens Billie op straat nafloten, en het was mijn brandende ambitie om ze later, net zoals zij, tegen een paaltje aan te laten fietsen door alleen maar even naar hen te lachen.” Dorrestein heeft met Een hart van steen laten zien dat zij ook een meer serieuze invalshoek kan hebben. Het verhaal is spannend, niet ingewikkeld van taal en heeft een traag tempo.