Doffe ellende, verpakt in fluweel

Faye was tot voor kort vooral bekend als Franstalig zanger en rapper. In 2016 verscheen zijn romandebuut, Petit Pays. Dat is onlangs als Klein land in Nederlandse vertaling verschenen. Het boek begint met de tienjarige Gabriel en zijn achtjarige zusje Ana. Gabriel, de protagonist, vertoont de universele verbazing die je bij jongens van die leeftijd verwacht, met misschien wel als belangrijkste vraag: waarom gedragen volwassenen zich zo vreemd? Gabriel en Ana leven samen met hun Franse vader en Rwandese Tutsi moeder in een gegoede wijk in Bujumbara, Burundi. Moeder is als jonge vrouw uit Rwanda gevlucht ten gevolge van politieke spanningen. Een deel van haar familie woont daar nog, in Kigali. De tijd vloeit voort, als de rivier de Muha. Ondanks het feit dat Gabriel een relaas van zijn dagelijkse bezigheden en (kinder)besognes geeft, voel je de toenemende spanning tussen de verschillende bevolkingsgroepen door de regels heen. Steeds vaker vormt dat geen impliciet verwoord gegeven, maar dringt het zich naar voren in zinnen, eist die spanning haar eigen taal op. Dat doet Faye op een wijze waarop hij de lezer geruststelt door omschrijvingen van zijn omgeving, van de kwajongensstreken die hij en zijn vriendjes uit hun steeg uitvreten. Daarbij strooit hij met prachtige metaforen, bijvoorbeeld als hij over de zomervakantie schrijft: “Ook al hadden we soms lol, ik moet toegeven dat we ons verveelden als dode varanen.” Of tijdens het jatten van mango’s uit andermans tuinen, vruchten die de jongens met stokken uit de bomen slaan: “Zijn staak schudde als een horde neushoornvogels aan de bladeren.” Als lezer hoor je bijna het vele lawaai dat de kinderen maken, waarmee zij zich natuurlijk verraden.

Langzaam maar zeker verandert er iets in hun leven. Moeder trekt – voor de kinderen volkomen onverwacht – het huis uit. Het besef dringt door dat Hutu’s en Tutsi’s elkaar steeds vaker verachten, mede ten gevolge van de gruwelijkheden die zich inmiddels in buurland Rwanda voltrekken. Maar vooral ook een bewustzijn van je eigen persoonlijkheid: wie ben ik? Wat ben ik? Hoe kan ik me onderscheiden? Merkkleding speelt ineens een belangrijke rol, een instrument waarmee je je met de ene of de andere groep identificeert. Weer wat later beginnen Gabriels vrienden zich ook met politiek bezig te houden, iets wat Gabriels vader zijn kinderen altijd verboden heeft. Bizarre vooroordelen, de idiotie van volwassenen, is ook hen aan het besmetten. Als moeders familie in Rwanda wreed blijkt te zijn afgeslacht, moet Gabriel onderkennen dat oorlog de mensen dwingt partij te kiezen. Verzengende angst verandert alles in slechtheid, haat en dood. De hele situatie loopt volstrekt uit de klauwen, wat culmineert in een gruwelijke daad die Gabriel pleegt.

Is Klein land autobiografisch? Het heeft er alle schijn van als je op de Franse wikipedia de korte biografie van Gaël Faye leest. Dat geeft dit boek nog meer lading, want we kunnen niet meer wegkijken, onszelf niet meer wijsmaken dat dit ‘maar een verhaal’ is. Via de meest vindingrijke metaforen weet Faye de gruwelijke realiteit van het Burundi in die jaren een zachte landing te geven. Deze coming of age roman zou op iedere middelbare school behandeld moeten worden. Buiten het feit dat een stempel YA dit boek niet zou misstaan, wekt het verhaal begrip op voor de complexe tijd waarin wij leven, doet het je beseffen dat ontwikkelingen in de wereld niet uit zwart en wit bestaan, maar vooral uit vele tinten grijs. Dit uitstekend geredigeerde boek verdient een groot publiek.