Dystopie, of een spiegel die ons wordt voorgehouden?

Weer verrast Hanna Bervoets de lezer met een in zekere zin dystopische roman: 'Welkom in het rijk der zieken'. Eerder deed zij dat onder andere met de romans 'Efter' (waarin 'love addiction disorder', ofwel verliefdheid, als ziekte wordt beschouwd), 'Ivanov' (een onderzoekster die apen met mensen wil kruisen) en 'Fuzzie' (een vreemd pluizig bolletje dat de bezitter aandacht schenkt). Alhoewel, is 'Welkom in het rijk der zieken' wel zo dystopisch?

Clay krijgt in zijn tienerjaren last van rugpijn. Hij draagt als brugklasser dan ook een veel te zware boekentas. Ruim tien jaar later komen de pijnen na een bezoek aan een kinderboerderij terug, op meerdere plaatsen in zijn lichaam. Die boekentas en de latere pijn hebben niets met elkaar te maken, in die zin word je aan het begin van de roman op het verkeerde been gezet. De relatie van Clay met filmproducente Nora lijdt onder de klachten van Clay, hoofdstukken die grotendeels in de jij-vorm zijn geschreven. Op zeker moment wordt bij Clay het Q-vermoeidheidssyndroom vastgesteld (Q-koorts). Nora verlaat haar partner c.q. patiënt. Via allerlei therapieën leert Clay de zieke Marla kennen, een vrouw die aan fibromyalgie lijdt (EW: de ziekte waaraan ook Bervoets lijdt). Hun beider ziekten worden gekenmerkt als chronisch, nooit zal het overgaan, voor altijd zullen zij moeten leven met beperkingen, en velen in hun omgeving worden het zat naar hun ‘eeuwige gezeur’ te luisteren. Zoals Bervoets het Marla aan Clay laat verwoorden:

“Is het je weleens opgevallen dat alle films, alle romans over ziek-zijn over kanker gaan? Nou ja, of over alzheimer, maar wat ik bedoel: verhalen, films, boeken over ziek-zijn draaien altijd over progressíeve ziektes: het personage wordt ziek, hij schrikt, hij lijdt, en dan wordt hij weer beter, of niet. En wordt hij niet meer beter, dan sterft hij, met alle dierbaren om zijn bed, iedereen verdrietig, maar allerlei verrijkende levensinzichten rijker. … maar weet je waar precies nul films over zijn gemaakt, nul romans over zijn geschreven? … Over fibromyalgie! Of over chronische pijn in het algemeen, hè.”

De tweede verhaallijn in het boek speelt zich af in het Rijk der Zieken. Zoals Marla in haar scriptie over Susan Sontag opmerkt: zij schreef over twee werelden, het rijk der gezonden en het rijk der zieken. Ieder mens zal dat laatste rijk ooit betreden, voor kortere perioden of voorgoed. In het Rijk der Zieken leidt Susan de verwarde Clay rond. Eerst neemt ze hem mee naar een opslagplaats waar zo’n honderdvijftig onthoofde lichamen staan. Of hij er maar een wil uitkiezen. Vanzelfsprekend moet hij een lijf zien te vinden dat zoveel mogelijk gelijkenissen vertoont met het lichaam zoals hij dat van zichzelf in die andere wereld kende. Dan gaat de tocht verder, Clay is gedoemd het verkozen lijf met zich mee te slepen. Hij laat zich verleiden door lonkende bossen, slaat de adviezen van Susan in de wind. Toch zal hij in haar voetsporen terugkeren.

De metafoor van het meeslepen van je zieke lijf is sterk uitgewerkt. Het lonkende bos, metafoor voor alternatieve geneeswijzen en charlatans die zich ‘ten koste van’ verrijken. Ten slotte zoekt iemand die ten einde raad is verlossing in ieder sprankje hoop. Ook de bezoeken aan instanties waar je als patiënt aanklopt, in ‘onze’ wereld en die in het Rijk der Zieken, bureaucraten die iedere dag andere eisen stellen, tonen de lezer een spiegel in een verrassende kijkdoos. Nooit wordt dit verhaal zwaar op de hand, maar je beseft terdege dat je misschien de buurvrouw of je moeder nu eens met oprechte belangstelling moet vragen hoe het met haar gaat. En dat je naar haar verhaal moet luisteren. Dat is misschien wel de kracht van 'Welkom in het rijk der zieken'. Bovendien is het prachtig proza, zoals we van Bervoets kunnen verwachten. Een mooi boek, waar je regelmatig aan terug zult denken!