Subtiel, maar pijnlijk realistisch debuut.

‘Leeg, mijn huis voelt leeg, of misschien ben ik het zelf,’ zo luiden de eerste woorden van de 57-jarige, terminaal zieke Angelique de Waal in haar dagboek, dat ze op advies van haar therapeut is begonnen bij te houden. Ze woont alleen in een flatje in Amsterdam, met een paar studenten als overburen en de postbode als enig spontaan contact. Ze is een weduwe, maar heeft enkel medelijden met haar overleden echtgenoot, wiens liefde zij niet in dezelfde mate kon beantwoorden. Ze leidt aan kanker en weet dat ze binnenkort gaat sterven. Het bijhouden van een dagboek, het onder woorden leren brengen van haar situatie en haar sterfelijkheid, leiden ertoe dat ze een brief schrijft naar haar volwassen zoon Miguel, die twee jaar geleden ineens naar Duitsland verhuisde. Het is al gauw duidelijk dat die verhuizing het resultaat is van de moeizame moeder-zoon-relatie. Wanneer Angelique haar zoon aanhaalt in haar dagboek, doet ze dit door de stelling in te nemen dat haar ‘leven eindigde toen hij geboren werd’. Miguel’s Duitse adres heeft ze niet en ze zal de brief daarom persoonlijk moeten afleveren. Haar laatste reis wordt dus een reis naar Nieheim, een Duits kuuroord, waar ze haar zoon bespiedt en het moment afwacht waarop ze de brief kan laten bezorgen. Miguel, die een zorgeloos leven leidt en zich ontfermt over de zwakbegaafde Jorge - ‘een jongen, geen hond’-, besluit na het lezen van de brief af te reizen naar Amsterdam, in de veronderstelling dat zijn moeder daar ligt te sterven. Het kalme, haast poëtische proza in de debuutroman van Roos van Rijswijk (1985), die eerder korte verhalen publiceerde en nu redacteur is bij literair tijdschrift Tirade, zorgt ervoor dat Onheilig nergens sentimenteel wordt. Sterker nog, Van Rijswijk laat haar protagonist onromantisch, realistisch en soms vinnig overkomen en is niet bang om haar onsympathiek af te schilderen. Angelique is geen zielige kankerpatiënt. Ze behoeft geen medelijden en dit krijgt ze ook niet. Haar eenzijdige contact met haar therapeute, de laatste, door melancholie gedreven, toenadering tot postbode Leendert, het verstoppen voor haar zoon, de oppervlakkige conversaties in het kuurhotel; ze versterken allemaal het idee dat haar leven vergankelijk is. Angelique is klaar voor de dood, maar het leven is ook klaar voor een toekomst zonder haar. De met cynisme doorspekte, verbitterde toon van Angelique wordt afgewisseld met het leven van haar zoon, dat vanuit een onbekend perspectief gegeven wordt. Dit symboliseert wederom de afstand, dat op zo veel manieren het leidende thema van deze roman lijk te zijn. Er is natuurlijk de fysieke afstand tussen hem en zijn moeder, maar ook op een mentaal niveau zijn de twee ver van elkaar verwijderd. Hij was het ongewenste resultaat van een kortstondige affaire met een Mexicaan, en groeide dus op in een gezin dat verscheurd was vanwege het overspel van zijn moeder. Haar echtgenoot hield van hem alsware hij zijn eigen zoon was, maar het gemis van zijn vader, die na de onenightstand zijn moeder verliet en volgens haar in Mexico is, - ‘is, niet was’ - blijft een onverwerkt trauma. Door nu in de voetsporen van zijn vader te treden en zijn moeder voor de tweede keer in haar leven te confronteren met een weggelopen man, geeft hij die afstand een pijnlijke symbolische betekenis. Centraal in het verhaal blijft Angelique’s confrontatie met de dood en hoewel het logisch lijkt dat een stervende toenadering zoekt tot haar zoon, in deze roman is het allerminst zonneklaar. De grootste verrassing zit hem in het feit dat op het moment dat zij bijna klaar lijkt te zijn om op hem af te stappen, hij naar Amsterdam vertrekt. Hij lijkt niet overtuigd te zijn van haar brief, ‘is haar sterven nood? En is het echt?’ en moet het met eigen ogen zien. Niet zozeer omdat hij haar een laatste eer verschuldigd is, maar omdat hij ‘wilde proberen van zijn moeder te houden’. Onheilig beschrijft op pijnlijk realistische manier hoe een moeder-zoon-relatie tegen alle conventies in kan falen. Van Rijswijk deinst er niet voor terug om scherpe vragen te stellen, die meestal toebehoren aan de taboesfeer. Wat deze roman zo geslaagd maakt, is dat alles zo verfijnd en subtiel beschreven is, dat je pas doorhebt hoe zeer je bent meegesleept in een wervelstorm van verdriet, gemis en gemiste kansen, als je de laatste pagina hebt omgeslagen.