De Valkuilen Van Eigen Beheer

Met zijn debuutroman "Lege Steden", een fantasy/SF-hybride over parallele werelden, demonstreert Jasper Polane als ware het aanschouwelijk onderwijs, de valkuilen van uitgeven in eigen beheer, de grote verschillen tussen scenario- en romanschrijven, en de onmisbaarheid van een kundige en ervaren redacteur.

"Lege Steden", dat wonderlijk genoeg maar één lege stad telt, opent in Ostrostaadt, een stad in Alpha, een Victoriaans aandoende wereld waar een Inquisitie van gedachtenlezers de dienst uitmaakt. Wetenschapper Werner Boren worstelt met het verlies van zijn vrouw, de teloorgang van zijn academishe carrière, en grote hoeveelheden cognac. Als de Inquisitie zich plots in hem blijkt te interesseren, wordt Boren halsoverkop meegesleurd in interdimensionale intriges rondom de koude oorlog tussen Alpha en de naburige, veel modernere parallele wereld Alix. In de loop van het heen-en-weer-gehol tussen Alpha en Alix struikelen de hoofdpersonen bovendien een derde wereld in, waar sinistere schaduwwezens doen wat sinistere schaduwwezens zoal doen. En dan is er nog een Nullpunt in Alpha-Ostrostaadt, waar het boek nadrukkelijk mee opent, maar waar verder hoegenaamd niets mee gebeurt.

Stylistisch is zonneklaar dat Polane's wortels in het scenarioschrijven liggen. Het proza in "Lege Steden" is doelgericht en sprankelt nooit, met de vlakke, functionele dialogen als opvallendste mankementen. Daar kan je als schrijver mee wegkomen--denk aan Dan Brown of Peter F. Hamilton--als je plot de lezer geboeid houdt.

Maar ook de plot voelt plichtmatig, een onevenwichtig samenraapsel van platgetreden paden. Parallele werelden? Al vaak vertoond. Een hoofdpersoon die uit zijn saaie leventje in avontuur wordt meegesleurd? Oud nieuws. Een geheim agent die ongewis al jaren naast hem woont? Winter Soldier, anyone? Een steampunk-achtig samengaan van magie en industrieel-revolutionaire technologie? Bekend terrein. Zelfs dan nog zou het boek te redden zijn op briljante vondsten en/of onvergetelijke karakters.

Maar nee. De technologie/magie in "Lege Steden" faalt als technologie en bevredigt niet als magie. Als technologie is het belangrijkste bezwaar dat deze is gebaseerd op een kennelijk onuitputtelijke bron van energie; elke spanning die ermee gemoeid zou kunnen zijn is daarbij op voorhand uitgesloten. Dat de technologie met de juiste formules dan ook nog overal toe in staat wordt geacht, maakt het veel te nauw verwant aan het vermaledijde handwavium. Als dan later in het boek hoofdpersoon Boren zich in enkele dagen de technieken eigen maakt, zichzelf in de plaats stelt van de technologische vereisten, en daarmee nadrukkelijk van technologie op magie overstapt, wordt duidelijk dat dat ook geen spanning oplevert en niet emotioneel bevredigt, domweg omdat er voor Boren geen kosten zijn. Magie die niets kost is almacht, en almacht is saai; daarmee is Boren saai, en de technomagie in "Lege Steden" ook.

Boren is sowieso een van de grootste zwaktes van het boek. Zijn rol in het verhaal is meedobberen op de grote golven die hem overkomen. In de paar keuzes die hij te maken krijgt, heeft hij tevoren nog zo weinig uitgesproken karakter gekregen dat hij lijkt om te slaan als een blad aan een boom. Het verlies van zijn vrouw is het meest schrijnende voorbeeld. Hij mist Eva nog elke dag, gaat zelfs op een wanhopige, tot mislukken gedoemde zoektocht (waarvoor hij zelf even snel de technologie uitvindt). Maar als hij haar dan niet direct vindt, duikt hij het bed in de volgende vrouw die hij aantreft, schudt de veren uit, en denkt: "Ha, dat hielp!" Niets lijkt hem te raken; zelfs zijn alcoholconsumptie laat hem onberoerd.

Het gebrek aan diepgang, geloofwaardigheid en evenwicht van de karakters geldt voor alle opgevoerde personages. Het helpt daarbij niet dat Polane zich volop bedient van tell, don't show: in plaats van ons de gevoelens van de karakters te laten meebeleven, ziet hij er geen been in om die expliciet te benoemen. Dat strekt zich ook uit naar de dialogen, waar talloze malen wordt benoemd hoe iemand iets zegt, terwijl de letterlijke citaten dat in het geheel niet uitstralen. Uit de citaten is soms nog net af te leiden uit welke wereld een karakter komt, maar geen van de hoofdpersonen heeft een onderscheiden stemgeluid, en alles wat ze zeggen is functioneel en doelgericht. Doods.

Voor een eerste versie zijn dit gebruikelijke valkuilen, waar een beginnende schrijver van romanproza zich makkelijk in stort. Het is dan aan kritische, wijze lezers en/of een kundige redacteur om het boek naar het volgende niveau te tillen. Maar de vele grote redactionele fouten die het boek nog telt suggereren dat er nooit een zo grondige redactieronde is geweest.

Daarmee is "Lege Steden" een langdradige verzameling moeizaam leesbare hoofdstukken, ingebed tussen twee boeiende ideeën waarmee helaas niets is gedaan: het Nullpunt, dat na hoofdstuk 1 geen enkele rol meer speelt, en wat prikkelende ontdekkingen over de aard van de parallele werelden, die te laat komen om mij nog trek te geven in het vervolg.