Voor eeuwig in mijn persoonlijke top vijf

Over het algemeen laten verkoopsuccessen van een boek mij koud. Ik bedoel: wat kan mij het schelen of Vijftig Tinten Grijs al dan niet op bijna elk nachtkastje ligt en of Inferno van Dan Brown de commerciële verwachtingen waarmaakt. Maar! Het succes van de Amerikaanse klassieker Stoner beroert me. “19de druk in aantocht, 110.000 exemplaren in druk,” kopt de website van Lebowski. Dat stemt me ongelooflijk vrolijk, maakt me uitbundig blij. Ik leg u graag uit waarom.

Eerst even dit: Stoner is een boek dat in 1964 voor het eerst werd uitgegeven. Het schijnt een Amerikaanse klassieker te zijn, al had ik er tot voor kort nog nooit van gehoord. Het is geschreven door ene John Williams, een journalist die in 1994 stierf en een beperkt oeuvre van vier romans achterliet. Grappig om te vermelden: Lebowski is inmiddels een wedstrijd begonnen “So You Think You Found The Next Stoner?” Ik leid eruit af dat Stoner nog niet eerder in het Nederlands vertaald werd en dat de uitgeverij op zoek is naar andere, niet eerder vertaalde pareltjes.

Het boek. Het zal geen verrassing zijn dat het hoofdpersonage Stoner is, een eenvoudige boerenzoon die opklimt tot professor letterkunde. Hij verliest een vriend in WOI, sluit een liefdeloos huwelijk, krijgt een dochter, krijgt problemen op zijn werk, begint een wanhopige verhouding, ziet zijn dochter verpieteren en sterft. Dat is Stoner in een notendop, een levensloop zo rechttoe rechtaan dat de uitgeverij op de achterflap schrijft “Stoner is een onwaarschijnlijk mooi geschreven roman over het weinig opzienbarende leven van een weinig opzienbarende man”.
Dat van dat onwaarschijnlijk mooi geschreven is waar, dat van dat weinig opzienbarend absoluut niet! Meer zelfs, het is een leugen die ik graag wil rechtzetten, omdat ik het gevoel heb dat ik Stoner ken. Dat effect hebben onwaarschijnlijk mooi geschreven boeken op lezers. Ze gaan het opnemen voor de personages, omdat die aanvoelen als sympathieke en gerespecteerde kennissen.

Het begint bij Stoners ouders. Dat zijn simpele boerenmensen die hard moeten werken op hun schrale grond. Stoner en zijn ouders zijn niet uitgesproken hartelijk tegen elkaar, ze doen wat er moet gedaan worden. Op een dag stelt iemand voor om Stoner naar de landbouwuniversiteit te zenden, en vader stemt in. Stoner wordt ondergebracht bij familie waar hij voor kost en inwoon moet werken. Verder zorgt vader dat er elke maand een beetje geld voor zijn studie is. Stoner ontdekt op de universiteit dat zijn hart bij literatuur ligt en hij verandert zonder zijn ouders in te lichten van richting. Op de achterflap van het boek staat dan “Tot groot verdriet van zijn ouders kiest hij voor een carrière als docent Engels”, maar dat klopt niet. De ouders zijn ongeletterde, simpele mensen, maar tegelijk o zo groots. Ze huren een boerenknecht in die ze goed behandelen en laten hun zoon zijn weg gaan. Woordeloos. Prachtig.

Dan ontmoet Stoner zijn toekomstige vrouw Edith. De manier waarop Williams enerzijds beschrijft tot wat Edith opgevoed werd en anderzijds hoe Stoner zijn eerste maand huwelijk beleeft, is magistraal. Hij heeft amper twee zinnen nodig om te besluiten hoe de relatie tussen Edith en Stoner verder zal verlopen. Je kunt het weinig opzienbarend noemen dat Stoner bij zijn vrouw blijft, maar in de beschreven omstandigheden en zeker ook in de gegeven tijd was het niet meer of minder dan een heldendaad. Op latere leeftijd leert Stoner dan toch nog echte liefde kennen. Tot op het moment dat hij beseft dat er iemand is die net zo naar hem verlangt als hij naar haar, dacht hij dat hij iemand was die niet bemind kon worden. De verhouding is zo intens. Stoner en zijn vriendin willen elkaar vooral niet tot last zijn. Ze denken aanvankelijk dat de wereld totaal aan hen voorbij gaat, dat niemand hun verhouding merkt, wat helaas niet zo is. Ze komen ook uit bij “gangbare opvattingen”, zaken die je vanuit je opvoeding en omgeving altijd als vanzelfsprekend aannam, maar die dat dan toch niet zijn. Zo’n gangbare opvatting in Stoners omgeving is dat het leven van de geest en het leven van de zinnen gescheiden zijn en elkaar, in feite, in de weg staan. Stoner gaat er ook vanuit dat zijn relatie met zijn vrouw, door zijn verhouding, helemaal zal bekoelen, maar het tegendeel blijkt waar.

Op zijn werk komt Stoner in de problemen en dat heeft te maken met zijn integriteit. Hierdoor trapt hij een andere docent op de tenen. Het is het begin van een jarenlange vete die Stoner het werken bijna onmogelijk maakt. Opnieuw: de stoïcijnse manier waarop Stoner recht blijft, is niet “weinig opzienbarend”, integendeel.

Van het allereerste begin tot de allerlaatste letter is dit een boek om van te genieten, van de taal, van de personages, van de ideeën. Er staat geen woord te veel in, het is intens en integer, Stoner is één van de mooiste romanpersonages die ik ken. Precies daarom ben ik zo blij met het verkoopsucces van uitgerekend dit boek. Het lijkt me zo’n boek dat de wereld mooier maakt. Veel boeken zijn leuk om lezen, maar tegelijk vrijblijvend. Dit boek niet. Dit boek beklijft, is in staat je anders naar het leven te laten kijken. Ik vrees dat het nooit meer uit mijn persoonlijke top vijf raakt. Al hoop ik het wel. Maar nog mooiere boeken, zouden die wel bestaan? (deze recensie verscheen eerder op ezzulia.nl)