Een op zijn zachtst gezegd frustrerend einde

Met de langverwachte première van Divergent, het eerste deel van de zogenaamde Divergent YA-serie in zicht is in Nederland na Inwijding en Opstand onlangs het derde en laatste deel Samensmelting verschenen.Wat de Divergent serie onderscheidt van de vergelijkbare 'hype' The Hunger Games is de van nodeloos geweld en doodslag ontdane actie. Auteur Veronica Roth heeft een eerder filosofische en beslist wat christelijkere inslag.

Na de opstand in de Stad komen Tris en “Four”(Tobias) tot de ontdekking dat het afschaffen van de facties niet per se vrijheid inhoudt. De Factielozen blijken tirannieke leiders: niemand mag nog bij een factie horen. Terwijl daar wél behoefte aan is- de basis van het bestaan is voor velen weggevallen en geeft het leven een gevoel van zin- en stuurloosheid. Opnieuw groeit er stil verzet, bij de Loyalen (trouw aan de oude facties). Zij helpen Tris, Tobias en een paar andere Onverschrokkenen de Stad uit. Daar ligt immers volgens de schokkende videoboodschap aan het eind van het vorige deel (Opstand) het antwoord op alle vragen.

Tris en Tobias vínden een pijnlijke waarheid. Los geworsteld aan een systeem van keurslijven, om vervolgens te ontdekken dat ze onderdeel zijn van een veel grotere, ándere kunstmatige samenleving. Een systeem met andere namen en termen, maar met eenzelfde uitkomst. Sociale misstanden. Onderdrukking en ongelijkheid. Ook hier zetten onvermijdelijke wrijvingen inmiddels zo veel druk dat de ketel op exploderen staat. Voor Tris en Tobias ligt daar de kans om met gevaar voor eigen bestaan een definitief einde te maken aan alle onderscheid, in hun Stad en in de hele wereld waarvan ze tot voor kort geen enkel benul hadden.

Samensmelting vormt een flinke kentering binnen de serie. Een ontwrichtende switch in setting, sfeer en omstandigheden roept aanvankelijk veel vragen op qua aannemelijkheid. En hoewel de plot in dit derde deel gaandeweg beter begint aan te sluiten bij zijn voorgangers slaagt het er uiteindelijk toch niet helemaal in te overtuigen. Hier en daar rammelt de logica, gaan psychologie en filosofie –hoe correct de moraal ervan ook- een beetje de mist in. Roth is uitermate bedreven in het onderbouwen van de beweegredenen van haar personages en het is precies dáár waar ze haar morele lessen weet over te brengen. Maar wie kritische vragen stelt stuit op een paar op zijn minst dubieuze uitgangspunten. En de allesbepalende drijfveren –en dus handelingen- die daar op zijn gestoeld maken het dramatische einde moeilijk(er) te verkroppen. Niets zo frustrerend als vragen als “Ja maar, het zat toch zus of zo…” en “Zou het niet logischer zijn als…”.

Het is overdreven om te beweren dat Samensmelting een teleurstellend slot van de serie is. Laten we het er op houden dat de afloop onvoorzien is en (hoogstwaarschijnlijk) niet helemaal zoals gewenst. Het boek is weer spannend en intrigerend, met zijn sympathieke personages en vele treffende inzichten waar je over na blijft denken. Daar moeten de films nog maar eens aan zien te tippen.