Als een trein....

Een overspelroman wordt dit boek genoemd in Steinz, gids voor de wereldliteratuur. Het betreft de tweede roman van de Russische schrijver Lev Tolstoj. Hij werd als schrijver geïnspireerd door onder andere Ilias van Homerus, romans van Jean-Jaques Rousseau's en Gogol. Tolstoj was op zijn beurt met zijn romans een inspiratiebron voor Louis Couperus bij het schrijven van Eline Vere, De boeken der kleine zielen en Van oude menschen, de dingen, die voorbij gaan. Anna Karenina verscheen in eerste instantie in de negentiende eeuw als een feuilleton, waarbij de laatste delen niet gepubliceerd mochten worden omdat ze aanstootgevend zouden zijn.

En een overspelroman is het. Al in de eerste zinnen van deze roman, waarbij de allereerste zin zeer beroemd is, komt dit naar voren. Tolstoj grijpt de lezer hier direct bij zijn kraag. Gaandeweg wordt duidelijk dat de beschreven, overspelige man er met een kleine waarschuwing vanaf komt. Sterker nog, zijn overspel blijft ongestraft doorgaan gedurende het verhaal. Anders verloopt het voor zijn zus Anna Karenina, een hooggeplaatste gehuwde vrouw, die aan den lijve zal ondervinden hoe de maatschappij aankijkt tegen overspelige vrouwen in die tijd in het orthodox Katholieke Rusland. Haar huwelijk en vooral haar overspel en de gevolgen hiervan worden lijnrecht tegenover het huwelijk en liefdesleven van Levin geplaatst. Levin is een personage dat veel autobiografische elementen van Tolstoj blijkt te bevatten en dan vooral de mooie aspecten. Belangrijke thema's in deze roman zijn het huwelijk, de politiek, het geloof, de dood, al dan niet zelf gekozen, maar vooral de verschillen tussen overspel gepleegd door een man of een vrouw krijgt een dominante rol. Tolstoj geeft de thema's een veeg uit de pan waarbij het lang onduidelijk blijft of hij een aanklacht schrijft tegen de heersende moraal of dat hij juist een moralistische verhandeling houdt over overspelige vrouwen. Uiteindelijk lijkt Tolstoj toch daadwerkelijk een aanklacht tegen overspelige vrouwen te schrijven waarbij je je afvraagt of hij beïnvloed wordt door de tijd waarin hij leeft.

Het is en blijft een overspel roman die leest als een trein, waarbij de trein als (loco)motief wordt ingezet om het verhaal te sturen. De personages worden goed uitgediept en mooi en herkenbaar in beeld gebracht. Humor wordt niet geschuwd, hoewel deze wel subtiel wordt ingezet. Ondanks de moralistische ideeën van Tolstoj is deze roman een streling voor de geest. Het grote aantal pagina's weerhoudt de schrijver niet van te boeien en je de adem te benemen. De spanning wordt langzaam opgebouwd, met uiteindelijk een verassende plotwending. Passages of personages lijken soms willekeurig ingevoegd, maar deze dienen uiteindelijk toch weer als essentiële informatie voor de vorming en ontwikkeling van de hoofdpersonages.

Anna Karenina is een fantastische roman over overspel, het huwelijk, geloof en de politiek, een Russische klassieker van een groot schrijver met uitgesproken ideeën, een boek dat voor vele schrijvers een inspiratiebron was, een verhaal dat je gelezen moet hebben.