Afscheid van de anti-econoom

Bernard Maris is een onbekende bekende. De hoogleraar economie en economie-redacteur van het Franse satirische tijdschrift Charlie Hebdo werd op 7 juni 2015 samen met zeven collega’s, twee politieagenten en twee anderen vermoord toen het Charlie Hebdo redactiekantoor in Parijs bestormd werd door twee gewapende mannen. De aanslag leidde tot demonstraties van miljoenen Parijzenaren, online protest ('Je suis Charlie') en tot een enorme stijging van de verkoop van het tijdschrift.

Economie is geen wetenschap is Maris’ laatste boek. Het verscheen in 2014 in Frankrijk met als titel Houellebecq economiste. In die titel ligt zowel de kracht als ook de zwakte van het 125 pagina tellende essay besloten, want door de enorme stroom aan citaten uit Houellebecq’s werk is het met name interessant voor diegenen die bekend zijn met diens werk. Deze Franse auteur weet al vanaf zijn debuut De wereld als markt en strijd (1994) de gevestigde politieke, financiële en culturele elites te provoceren door haarscherp de kille eenzaamheid van individuen in neoliberale samenlevingen te beschrijven. Maris legt uit aan de hand van citaten uit Houellebecq’s werk wat er mis is met de economische wetenschap en het neoliberale politieke discours. Literatuur is volgens Maris veel belangrijker is dan 'wat ondoorgrondelijke economen en sociaal-psychologen tevergeefs aan ons leven proberen te onttrekken om het ons in scheepsladingen vol theorieën en cijfers terug te geven terwijl ze ons radio- en tv-debatten lang laten kauwen op iets wat lijkt op een mengsel van as en zaagsel' (p16). En dat is nogal wat, als we hem moeten geloven, immers 'Om het leven te begrijpen proberen economen het voortdurend te ontdoen van alle pit, liefde, begeerte, geweld, angst, ontzetting…uit naam van de rationaliteit van het menselijk gedrag' (p17).

Om zijn nogal uitgesproken stellingname te verklaren, neemt hij de lezer in vijf korte hoofdstukken mee door de ontwikkeling van economie als afsplitsing van de moraalfilosofie. Aan de hand van korte beschrijvingen van het werk van economen Marshall, Schumpeter, Keynes, Marx, Fourier en Malthus illustreert hij waar het volgens hem misging in de ontwikkeling van economie als wetenschap. Waar denkers als Adam Smith en David Hume tijdens de 18e-eeuwse Schotse Verlichting nog oog hadden voor de emoties van subjecten, verschuift het denken in de 20e eeuw naar het blinde geloof in het bestaan van rationele utilitaristisch denkende individuen. Een dergelijk betoog is op zich niet bijzonder, maar de compositie wel. Maris bouwt zijn betoog namelijk op aan de hand van tientallen citaten uit de boeken van Houellebecq. Het resultaat is een op licht-ironische toon geschreven aanklacht tegen de consumptiemaatschappij en het neoliberalisme. Diegenen die het werk van Houellebecq niet kennen, zullen na het lezen van Economie is geen wetenschap ongetwijfeld geïnspireerd zijn om daar wat aan te veranderen. Maar voor alle anderen is het absoluut de moeite waard om door dit boek met een frisse blik Elementaire deeltjes of een van Houellebecq’s andere romans weer eens open te slaan. Hoewel, in de week waarin in de Tunesische badplaats Sousse een toeristenhotel werd aangevallen met dertig doden tot gevolg, is het toch wel bijzonder wrang om nog eens aan diens bijna huiveringwekkend actuele pen te worden herinnerd. 'Daarna hoorde ik van zee het geluid van een motor komen, die direct werd uitgezet. Vooraan op het terras kwam een grote blonde vrouw overeind en ga een schreeuw. Toen klonk er een eerste salvo, een kort geratel.' (Platform, p280). Maris’ werkje neemt stevig positie in het maatschappelijk debat maar verdient het niet alleen daarom te worden gelezen.