Kan het menselijk brein in een computer gestopt worden?

Aanleiding tot dit boek is de paniekaanval van de schrijver naar aanleiding van de neurostimulator, een computertje in zijn rug, dat daar geplaatst werd om clusterhoofdpijn tegen te gaan. Hij vroeg zich af of het mogelijk zou zijn de mens in een computer te stoppen en of die computer dan een paniekaanval zou kunnen krijgen .

De hoofdpersoon in dit boek is S. Zo wordt hij genoemd, Es, officieel is het Sep, omdat er een naam nodig was voor zijn paspoort en een letter alleen niet volstond. Het verhaal beschrijft één dag uit het leven van S, aangevuld met flashbacks waarin we S leren kennen en gaan begrijpen hoe hij in elkaar zit. Op deze Glorieuze Dag zijn er drie dingen van belang, het voltooien van een baanbrekend Manifest, zijn vader vertellen dat hij verliefd is op zijn halfzusje en een operatie om een stimulator in zijn rug te verwijderen, omdat die plek is gaan ontsteken.

De dag die beschreven wordt, wordt verteld in chronologische volgorde. Het boek bestaat uit korte hoofdstukken die ook de flashbacks bevatten, maar tevens een terugblik op het kunstenaarsleven van Paul van Ostaijen en de kring waartoe hij behoort. Ook andere schrijvers, filosofen en kunstenaars die de stroming dadaïsme aanhangen, passeren de revue. Wat S tracht te onderzoeken is, of de menselijke creativiteit in algoritmes gevangen kan worden. Die is namelijk uniek. In een computer kun je wel data, statistieken en feiten opslaan, maar hoe om te gaan met creativiteit, kunstbeleving en filosofische gedachtepatronen? Hij probeert het geheim van de menselijke creativiteit te ontrafelen.

In de flashbacks wordt duidelijk hoe zijn jeugd verlopen is. Al op jonge leeftijd verliet zijn moeder hem en ging in een Franse hippiecommune wonen, waar hij op latere leeftijd eenmaal op bezoek ging. Verder groeide hij op bij zijn vader en zijn oma. Ook maken we kennis met zijn halfzusje Sterre, ook verlaten door dezelfde moeder. Zij groeide op bij haar opa. Als S ontdekt dat hij een halfzusje heeft, zoekt hij haar op en er ontstaat een haast incestueuze verhouding tussen beiden.

Daarnaast ziet S Paul van Ostaijen als zijn grote voorbeeld. Hij vertelt over zijn leven, het dadaïsme, het futurisme, het beléven van de kunst. Hij haalt citaten van filosofen aan, van schrijvers, de eerste filmmakers, etc. Uit het laatste gebied komt ook de titel van het boek: Explicador, degene die de verschillende scènes aan elkaar praatte om het begrijpelijk te maken voor de toeschouwers, die immers alleen beelden zagen. Kortom, er wordt heel veel informatie gegeven en Pleij laat zien dat hij een gedegen kennis heeft van kunst en wetenschap. Zelf beschrijft hij zijn ervaring bij het lezen van de filosoof Friedländer als volgt:
“De zinnen van Friedländer riepen zoveel associaties en bijgedachten op, dat hij zich niet kon concentreren op het ontleden van de bedoeling van de schrijver. ADHD-lezen noemde hij het.”
Ditzelfde gevoel kan de lezer ervaren bij dit boek. Er wordt zoveel informatie gegeven, dat je soms het idee hebt te verzanden in allerlei zijwegen.

Explicador behandelt een actueel thema. Ook de techniek van nu wordt duidelijk meegenomen, de smartphone, podcasts, dataverzamelingen etc. Het Manifest beoogt het startschot te zijn voor de ontwikkeling van de zelfstandig denkende computer. Zijn vader, Marcel van Veggelen, die een groot politicus is en partijvoorzitter van Het Ware Nederland, is razend enthousiast over het Manifest. Het blijft onduidelijk hoe hij dit als politicus kan gebruiken. S voelt wel dat zijn vader hem probeert te claimen en eigenlijk wil hij zich losmaken van hem, maar dat gaat hem nog niet zo makkelijk af. Regelmatig valt het woord Vadermoord, in de betekenis van onafhankelijk worden van de vader.

De schrijfstijl van Explicador is goed, maar door alle wetenschappelijke termen en de uitgebreide beschrijvingen van allerlei kunstenaars en filosofische citaten is het geen boek dat gemakkelijk leest. Ook is het lastig de grote lijn vast te houden door allerlei uitweidingen in tijd en ruimte. Alleen de 24 uur waarbinnen het verhaal zich afspeelt, zijn chronologisch, de andere gebeurtenissen worden willekeurig beschreven, heen en weer springend in de tijd. Er wordt zoveel verteld dat het moeilijk is hoofd- en bijzaken van elkaar te scheiden. Het boek vraagt tijd om gelezen te worden en te laten bezinken. Voor de liefhebbers van dit soort grote vraagstukken is dit boek een aanrader.