Vileine roman over rücksichtslos egoïsme

Uitgeverij Polis heeft, in de veronderstelling dat het werk van Willem Elsschot (1882-1960) niet aan kracht heeft ingeboet en toe is aan herontdekking, drie werken van de Vlaamse schrijver opnieuw uitgegeven (mei 2017). Het gaat om Het tankschip, De verlossing en Pensioen.

Alhoewel Pensioen voor het eerst verscheen in 1937, is de thematiek van het boek nog steeds actueel. We volgen in het boek vooral de moeder van Willem Verstappen, een jonge soldaat, die omkomt tijdens de eerste wereldoorlog. Het pensioen voor het verlies van Willem wordt ten onrechte jarenlang opgestreken door diens moeder, terwijl het eigenlijk naar diens zoon Alfred had moeten gaan. Wanneer Alfred jaren later ontdekt dat hij door een administratieve vergissing veel geld is misgelopen en er alsnog aanspraak op wil maken, verandert er veel in de familie.

Waar in andere boeken het zakenleven een geliefd thema is bij Elsschot, draait het in Pensioen dus vooral om het gezinsleven en om relaties tussen enggeestige familieleden die verstrikt zijn in een spel van bekrompenheid en egoïsme. Het verhaal is gebaseerd op een soortgelijke geschiedenis in zijn eigen familie.

Erg sympathiek ga je de personages in het boek niet vinden, integendeel. Zonder uitzondering kiest een ieder uit egoïsme de weg van de minste weerstand, waarbij rücksichtslos voorbij gegaan wordt aan wat goed zou kunnen zijn voor een ander.

Elsschot schreef met Pensioen een vileine roman, waarin hij trefzeker het egoïsme van zijn personages beschrijft. De stijl die hij hanteert is nog steeds bijzonder aangenaam om te lezen; Elsschot schrijft geen woord te veel, zijn stijl is laconiek, cynisch en geconcentreerd. Hij maakt gebruikt van verwijzingen naar mythologische en bijbelse motieven om karakters te schetsen. Het taalgebruik is zakelijk, nuchter en helder en de droge humor die op vrijwel iedere bladzijde terug te vinden is, maken het lezen van dit boek tot een aangename ervaring.