Raadseltje of mysterie?

In ‘Het smelt’ logenstraft Lize Spit de observatie van Tolstoj dat ieder ongelukkig gezin dat op zijn eigen unieke wijze is. De schrijfster schudt en deelt de kaarten wel erg nadrukkelijk tegen haar hoofdpersonage. Eva heeft nooit werkelijk een schijn van kans in ‘Het smelt.’ De voorspelbare ellende wordt zo hoog opgestapeld dat de roman er af en toe een beetje van lijkt te gaan zwalken. Moeder is aan de drank, vader een slappe dweil, er is een doodgeboren kind, een jonge zus die obsessief dwanggedrang vertoont en het leven op het Vlaamse platteland wordt in de beste traditie van Claus en Dimitri Verhulst beschreven als een verblijf in een gesloten psychiatrische inrichting.

Zoals naar mijn smaak wat al te veel als literair aangeprezen boeken de laatste tijd, is ook ‘Het smelt’ een plotgedreven vertelling. Vanaf het begin wordt gehint op onheil, zowel onafwendbaar naderend als onontkoombaar reeds gebeurd. Lize Spit houdt zowel de informatieachterstand als de nieuwsgierigheid van de lezer vakkundig op peil, daarnaast wordt de vertelling trefzeker vertraagd door rijkelijk door de tekst heen gesprenkelde omschrijvingen die door de meeste lezers als ‘treffende observaties’ zullen worden ervaren. Het zorgt voor een soms wat gespleten leeservaring, alsof je mengeling van thriller en column annex scheurkalender voorgeschoteld krijgt. Het roept ook de vraag op of ‘Het smelt’ meer is dan alleen maar een ‘goed verhaal’. Zijn Spits’ formuleringen universeel en krachtig genoeg? Is de observatie dat als een roker per jaar zoveel aan sigaretten spendeert dat hij ervan op vakantie kan, er wellicht ook mensen zullen zijn die juist blijven roken om maar niet op vakantie te hoeven, zo treffend dat hij nog steeds raak is ook als je hem al eens eerder hebt gelezen? Anders geformuleerd: is het een mysterie waarover je kunt blijven nadenken of een raadseltje dat niet meer boeit zodra je de oplossing kent? Ook problematisch is het feit dat deze observatie gedaan wordt door de veertienjarige Eva. Je vraagt je af waarom iemand die op zo’n jonge leeftijd al op zo’n eigen manier naar de wereld kan kijken, zich niet weet te ontworstelen aan haar milieu, iets wat haar oudere broer (een van de vele matig uitgewerkte nevenpersonages overigens) kennelijk wel zonder grote mentale krachtinspanningen of kleerscheuren lijkt te lukken.

Uiteindelijk lijkt het of Spit met onmiskenbaar vakmanschap een doolhof heeft ontworpen waar doorheen haar personage een zorgvuldig uitgestippeld parcours moet rennen. Ook zet ze de haar toegemeten ruimte niet altijd efficiënt in. Het middenstuk van de roman sleept nogal en vooral de hoofdstukken die zich afspelen in de zomer van 2002 gaan op gegeven moment vervelen. Waar sommige zaken te dik zijn aangezet, blijven andere gebeurtenissen en personages weer te diffuus. Aan de andere kant van de balans blijft echter staan dat de stijl van Spit ook als het verhaal topzwaar wordt qua ellende, onheil en geweld, een aangenaam koele en tragikomische toets blijft behouden en dat wie de overdaad weet af te pellen, rake schetsen leest over opgroeien in de provincie en hoe explosief het mengsel van verveling, ouderlijke onverschilligheid en grenzen verleggen kan worden.

Vooralsnog heeft Lize Spit met ‘Het smelt’ wat mij betreft een onderhoudend raadsel geschreven (waarmee zij al heel wat andere debutanten ver achter zich laat), dat diepe en beklijvende mysterie gaat er ongetwijfeld nog komen.