Must read voor elke student geesteswetenschappen

Waardigheid (Lat. dignitas-dignitatis).
Waardigheid, een begrip dat ik op de schoolbanken al intrigerend vond. Als jonge knaap voelde ik aan dat dit beslist een duur woord is, zoals vrede en rechtvaardigheid ook kostbare woorden zijn. Ik leerde dat het een hoog, zo niet het hoogste, menselijk goed is dat men pas opgeeft nadat alle andere belangrijke zaken zoals principes, overtuigingen en waarden … , voor de bijl gingen. Een te koesteren parel dus. Ik wist dat je het kon verliezen, behouden en zelfs terugwinnen. Maar anders dan bij de begrippen vrede en rechtvaardigheid, kon ik er moeilijker inhoudelijke invulling aan geven. Tot Een Manier van Leven van Peter Bieri hier duidelijkheid in bracht. En hoe!

zelfstandig denken
De auteur (die onder het pseudoniem Pascal Mercier ook romanschrijver is) ontrafelt in Een Manier van Leven de verschillende lagen van dit complexe begrip en illustreert zijn stellingnames met voorbeelden en tegenvoorbeelden (niet zelden uit de literatuur overigens). Elke gelaagdheid hangt volgens Bieri bovendien samen met vele andere aspecten in een mensenleven, waardoor het begrip waardigheid zich niet zo makkelijk voor één gat laat vangen.
Bieri ziet de waardigheid van de mens als een bepaalde manier om een menselijk leven te leiden (‘een manier van leven’) en niet zozeer als een intrinsieke eigenschap van het menselijke wezen, met het karakter van ‘het recht om op een bepaalde manier gerespecteerd en behandeld te worden’. Voor Bieri is waardigheid een patroon van denken, beleven en handelen. Om waardigheid zo in te vullen, beroept hij zich op het principe van het zelfstandig denken waarbij men zich steeds dient af te vragen of men zijn handelen en beleven, ten opzichte van zichzelf en van de anderen, als waardig kan bestempelen. Verder staat het respect voor de vrije wil van elke mens centraal in Bieri’s benadering van waardigheid.

diepgravend
Nagenoeg geen enkel facet uit een mensenleven laat Bieri onbesproken: medelijden, therapie, manipulatie, uitlachen, negeren, discrimineren, racisme, rechten, relaties, geld, werk, opvoeding, verslaving, hulp vragen, layauteit, schuld, vergeving, oprechtheid, opportunisme, verraad, initimiteit, grenzen overschrijden, straffen, sterven, euthanasie, zelfdoding, zingeving … Bieri laat bij al deze thema’s zijn licht schijnen op het behoud of verlies van waardigheid en schuwt hierbij geen dilemma’s (euthanasie, zelfdoding …). Pasklare antwoorden beidt hij niet altijd, maar laat de lezer eerder zelf invullen of er al dan niet sprake is van verlies van waardigheid (zelfstandig denken, weet je nog).

verplicht leesvoer
Een groter eerbetoon aan de auteur kan ik niet brengen dan door hem te parafraseren: “Niets van wat ik gelezen heb, was echt nieuw voor mij. Veel heb ik herkend. Maar ik ben blij dat iemand het onder woorden heeft gebracht en het in zijn samenhang heeft opgeschreven. En ik ben ook blij dat hij niet verzwijgt hoeveel dingen aan de randen van de gedachten vaag en onzeker blijven.” (p. 17) De manier waarop Bieri het begrip waardigheid ontrafelt is dermate diepgravend én bijwijlen confronterend, dat dit werk aan elke geesteswetenschappelijke opleiding verplicht leesvoer zou moeten zijn en uiteraard een must read is voor al wie zelfstandig denkend in het leven wil staan.
Bieri formuleert in zijn voorwoord de wens dat er lezers zouden zijn die zo over zijn boek zouden denken. Volgens hem had hij het dan goed gedaan. Wel, hij heeft het zeer goed gedaan!
Een boek schrijven over waardigheid lijkt me voor een filosoof het ultieme doel. Door over het denken zelf te schrijven, raakt hij de kern van zijn discipline. Blaise Pascal (1623-1662) wist het al: “Al onze waardigheid bestaat in ons denken.”