Stijlgids voor Die Hards

Gevoel voor Stijl is volgens auteur Steven Pinker niet een zoveelste zaligmakende stijlgids, want die zijn er volgens hem al genoeg. Zijn advise is bedoeld voor auteurs van de eenentwintigste eeuw, schrijvers die zich baseren op de geest van wetenschappelijk scepticisme en het ethos van twijfel aan autoriteiten (lees: aan stijlcoryfeeën uit het vorige millennium zoals George Orwell, William Strunk en Elwin Brooks ‘E.B.’ White, om er maar enkele te noemen.)
Wat Pinker de oude school euvel duidt, is dat zij de regels voor taalgebruik fundamentalistisch benaderden, als onfeilbare wetten waartegen geenszins mag gezondigd worden. Pinker is de dictatuur van deze stijlfanaten ver voorbij. Hij hangt veeleer de idee aan dat taal voortdurend aan verandering onderhevig is en dat nadenkende schrijvers de taal aanpassen en omsmeden naar de noden van de tijd. Wat hedendaagse schrijvers daarom nodig hebben, is inzicht in de redenen bij elk zogenaamd taaladvies. Pinker wil taaldogma’s daarom vervangen door gezond verstand en bewijsmateriaal dat aantoont waarom taal zus en zo gebruikt dient te worden.

Zijn uitgangspunten zijn duidelijk: “Loop als schrijver niet met je eruditie te koop (hoed je voor de zgn. ‘vloek van kennis’), maar leef je in in je doelpubliek. Zorg voor samenhang door een goedgeordende ‘boom van tekstdelen’ op te stellen, doorkruist door coherentiebogen die het spoor volgen van onderwerpen, handelende personen, elementen en thema’s, bijeengehouden door verbanden die elke uitspraak koppelen aan de volgende.” (p. 185) Hoe een schrijver dit allemaal voor elkaar krijgt, leest hij in Pinkers analyses van talloze voorbeelden en tegenvoorbeelden.

Dat Pinker zichzelf niet als een stijlgoeroe ziet, mag duidelijk blijken uit zijn pleidooi voor meerdere formules die tot goed schrijven leiden (zo breekt hij een lans voor de helderheid van de zgn. klassieke stijl). Zelf vindt hij het wel heel belangrijk dat een schrijver originele formuleringen en concrete beeldspraak prefereert, op een uitgekiend moment al eens een ongewone term of uitdrukking weet te plaatsen, werk maakt van parallelle zinsbouw, de verrassing van een veelzeggend detail laat spelen en metrum en klank laat congrueren met de betekenis en de sfeer. Auteurs die schrijven alsof ze iets belangrijks willen tonen, getuigen volgens Pinker van stijlgevoel (n.v.d.r. een schoolvoorbeeld hiervan vond ik onlangs terug in Zink, David van Reybrouck. 2016).

Uiteraard is een boek schrijven over hoe je goed moet schrijven een heikele onderneming. Nu wil ik niet tornen aan Pinkers autoriteit, maar toch leek het er soms op dat hij tegen zijn eigen vuistregels zondigde. Waar Pinker in hoofdstuk drie nog waarschuwt voor ‘de vloek van kennis’ (waarbij de auteur er te gemakkelijk van uitgaat dat de lezer al weet wat hij weet), lapt hij dit adagium in hoofdstuk vier vrolijk aan zijn laars. Wie hoofdstuk vier goed wil volgen, moet namelijk al een doorgewinterde grammaticus zijn! Uiteraaard kan deze indruk - en dat is waarschijnlijker – geheel aan schrijvers dezes gelegen zijn. Waarmee toch gezegd mag zijn dat Gevoel voor Stijl geen wandeling door het park is.
Het doelpubliek voor deze stijlgids moeten we dus niet zoeken onder de bloggers en zondagsjournalisten, maar bij schrijvers die hun métier door en door (willen) kennen én bij lezers die (meer dan zomaar) geïnteresseerd zijn in de letteren en literatuur. ‘Goed schrijven voor die hards’ lijkt me dan ook een betere ondertitel …