Prachtig laat-middeleeuws boek (maar toch een overdosis religie)

Dante Alighieri schreef dit boek rond 1308-1321 in het noorden van Italië. Het verhaal situeert zich in de paasweek van het jaar 1300. Als moderne laat-middeleeuwer flirt hij reeds met de renaissance: niet God staat centraal in dit boek, maar het individu. Het hele boek draait immers rond Dante zelf. Hij is niet alleen de auteur van dit boek, maar ook de actor.

Wegens politieke ideeën is de man verbannen uit de door hem bijzonder geliefde stad Firenze. Hij bevond zich daar aan de top van het politieke en diplomatieke leven. Zijn verbanning kwam keihard aan en met onze  hedendaagse termen zouden we wellicht een depressie bij hem vermoeden,  of toch zeker een grote dip, die ook nog eens gepaard gaat met een midlifecrisis.

"Nel mezzo del cammin di nostra vita
mi ritrovai per una selva oscura
ché la diritta via era smarrita."

Dante onderneemt dan een bijzondere tocht, een spirituele reis. Hij wordt daarbij vergezeld door zijn idool, Vergilius. Hij daalt af in de hel, hij gaat heel heel diep. Daarna beklimt hij een berg, de louteringsberg, waarbij hij stap voor stap letterlijk meer gelouterd wordt. Helemaal op de top van de berg komt hij in het aards paradijs terecht,  waar hij zijn (overleden) platonische geliefde, zijn Beatrice, weerziet. Dit is echter nog niet het toppunt van de reis: Beatrice neemt hem mee naar de hemel, waar hij de ene katholieke verrassing na de andere meemaakt en zelfs een glimp van god mag zien!

De goddelijke komedie is een enorm vol boek. Dante schreef het in de volkstaal en bovendien op rijm. De teksten dansen en zingen, zeker in het Italiaans. Dante verzint niets nieuws, hij etaleert zijn buitengewoon grote kennis in dit boek. Wetenschappen, kunsten, theologie, mythologie, astrologie... alles passeert! En alles wordt tegen het licht van het katholicisme gehouden, want het ware geloof vomt natuurlijk de grote kapstok van dit boek.

Het mag duidelijk zijn dat Dante over een heel grote kennis bezit en over een fenomenaal geheugen. Dat hij af en toe een foutje maakt hier en daar - zoals ook blijkt uit de broodnodige voetnoten in dit boek - , vergeven we hem graag. Internet of encyclopedieën - feitelijk schreef hij er een met die boek - had hij natuurlijk niet, zelfs van de boekdrukkunst was in zijn tijd nog geen sprake...

Naast het etaleren van zijn grote kennis, gebruikt hij zijn prachtige schrijfstijl ook om van zijn boek een politiek pamflet te maken. Zijn tegenstanders stopt hij met groot plezier in de hel, zijn medestanders krijgen een beter plekje toebedeeld. Vooral met een aantal pausen, die hij verwijt veel te veel wereldlijke macht en wereldse luxe na te streven, rekent hij meedogeloos af. En doordat hij zijn boek situeert een aantal jaar voor hij het schreef, kan hij bovendien ook voorspellingen doen. Ingenieus bedacht!

De landschappen, steden en personages die in dit boek voorkomen, bestaan ook allemaal.  Niets verzint Dante, alles is gebaseerd op wat en wie hij kent.

Een bijzonder rijk en mooi boek dus, maar doordat de zoektocht naar het ware geloof de kern ervan vormt, passeren ook grote stukken uit het oude en nieuwe testament en een pak theologische vraagstukken.  Maar voor deze hedendaagse mens is de overdosis religie na ruim 860 pagina's toch wat veel...

(Ik las de vertaling van pater Kops uit 1929-1930)