De kracht van dromen

“De vijgenboom wrong zich in de late namiddag alsof hij gekieteld werd door de wind. Ik mocht hem meteen. De boom schaterde het over de tuinmuur gebogen uit van het lachen en een raaf, of misschien was het ook geen raaf, in elk geval was het een vogel zo dik en zwart als een raaf, viel uit de bladeren en keek naar me zoals een raaf naar de rare gestalte van een mens zou kijken – daarna blafte hij. Er doken andere, soortgelijke vogels op die grommend om me heen draaiden. De vijgenboom lachte niet meer. Nu rolde hij zich ineen, dreigend, als een inktvis op het punt om aan te vallen.”

Het genootschap van de onvrijwillige dromers is een surrealistische of magisch-realistische roman over de kracht van dromen. Het woord dromen kun je hier op twee manieren opvatten: zowel letterlijke dromen als figuurlijke in de betekenis van idealen.

Daniël Benchimol is een Angolese journalist die gespecialiseerd is in het onderzoek naar verdwijningen. Hij ontmoet hoteleigenaar en ex-militair Hossi, die in zijn en andermans dromen voorkomt. Hossi is al twee keer bijna dood geweest, zijn geheugen kwijtgeraakt en behandeld in een Cubaanse kliniek voor oorlogstrauma’s. Daar heeft men hem onderzocht, omdat hij in dromen van andere mensen voorkwam, maar zonder uitkomst teruggestuurd naar Luanda.
Daniel vindt ook een camera in het water waarin foto’s zitten van de vrouw uit zijn dromen. Wanneer hij haar op Internet zoekt, ontdekt hij dat zij haar dromen verbeeldt en samenwerkt met een neurowetenschapper die dromen onderzoekt en verfilmt. Hij zoekt haar op en beleeft met haar dingen die hij al eerder meent te hebben meegemaakt.
Dan komt er bericht van zowel zijn ex-vrouw als van Hossi. Zijn dochter maakt deel uit van The magnificent seven, jonge studenten die zich verzetten tegen de dictatuur in hun land. De eerste wil dat hij zijn dochter overhaalt om de opstand te beëindigen, de ander wil juist dat hij haar steunt. In gesprek met zijn dochter ontdekt hij dat zij dapperder en intelligenter is dan hij: “Hoe kunnen jullie in hemelsnaam bang zijn voor een regime dat al rilt als zeven jongeren zonder macht hun stem verheffen?”
Zij geeft hem de moed om in een interview kritiek op de president te uiten en wanneer Hossi sterft, droomt dankzij een ingeving van Daniël en een kunstgreep van de droomwetenschapper iedereen in het land hetzelfde: dat Hossi door de muur van het paleis loopt, de president doormidden scheurt en vertrapt. Dat is nu kort samengevat, maar een geweldig fragment om te lezen.

Het is een interessante roman. Over Angola weten we niet zoveel, maar over dictaturen des te meer. Daniel voelt zich in eerste instantie tussen twee vuren staan. Zijn ex-schoonvader staat dicht bij de dictatuur en wil niet dat hij daar kritiek op uit: “Wat neuzel je nou over democratie? God heeft de leeuw geschapen en Hij heeft de gazelle geschapen, en Hij heeft de gazelle geschapen om opgevreten te worden door de leeuw. God is niet democratisch”.

Hossi van wie we de dagboeken te lezen krijgen, is in eerste instantie vrijwillig in dienst gegaan en beschrijft heel treffend hoe dat door een man ervaren kan worden: “Het leger is als een symfonie, een volmaakte symfonie te midden van het wanordelijke lawaai vaneen reusachtige stad. Zodra je ingelijfd wordt, ga je deel uitmaken van die symfonie. Je bent dan een stipje op de notenbalk. En als je daar strak in de houding op die notenbalk staat, krijg je een gevoel van harmonie en welbehagen.”

De romanstructuur, vertelvorm en stijl maken het de lezer niet gemakkelijk. Je moet je hoofd er goed bijhouden om te volgen wat er gebeurt. De stijl is vrij mannelijk en intellectueel, er zijn twee ik-vertellers: Daniël doet met tussenpozen verslag van wat hij meemaakt en daartussen zitten de dagboekfragmenten van Hossi, die de vorm van flashbacks hebben.
Daarnaast kunnen de dromen voor verwarring zorgen door hun surrealistische aard. Tegelijk is het mooi om te lezen hoe mensen dromen naar hun hand kunnen zetten en daarmee het moreel van een bevolking zo kunnen beïnvloeden dat een dictatuur wordt beëindigd. Ook in het echt heeft er in Oeganda een wisseling van de macht plaats gevonden. In 2016-2017 kwam er een nieuwe president aan de macht die geleidelijk aan meer openheid heeft doorgevoerd.