Monument voor de vriendschap

Een obelisk is een gedenknaald die oorspronkelijk van graniet was gemaakt. De Egyptische obelisken zijn het bekendst. Er staan hiëroglyfen op die de volledige titulatuur van de farao bevatten. Een aantal van die obelisken is in het westen terecht gekomen, denk maar aan de obelisk van Luxor op Place de la Concorde in Parijs. De obelisk als gedenkteken voor iemand die bijzonder is, in het oude Egypte de farao. Van Veelen heeft voor zijn vriend ook een obelisk opgericht een monument voor de vriendschap.

“Ik wilde dat alles in de wereld uiteindelijk naar hem verwees, zoals men in de middeleeuwen geloofde dat alles in de natuur verwees naar God. (…) Ik wilde de wereld aanklikbaar maken, Ik moest zoveel mogelijk hyperlinks aanleggen, zodat niets wat ik zag niet naar hem verwees: dat alles over Tomas ging.”

Arjen van Veelen heeft met zijn debuutroman ‘Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken’ een boek geschreven waarin hij de vriendschap met zijn overleden vriend en auteur Thomas Blondeau als het ware na de dood heeft verlengd. Natuurlijk is de roman fictie – Thomas heet in de roman Tomas - maar onmiskenbaar zijn er tal van autobiografische elementen in het boek verwerkt. Beiden studeerden in Leiden. Blondeau literatuurwetenschappen en Van Veelen klassieke talen. Blondeau speechte kort voort zijn plotselinge dood op het huwelijk van Van Veelen. Een half jaar na de dood van auteur Blondeau ging Van Veelen naar Amerika waar in St. Louis zijn echtgenote onderzoek deed.

Het verhaal is overzichtelijk. Het hoofdpersonage voelt zich allerminst thuis in St. Louis, zwerft er wat rond en moet zijn biografie over Alexander de Grote afmaken. Hij reist daarom naar Alexandrië af, de stad die ooit gesticht werd door Alexander de Grote en waar zijn graftombe nog ergens zou zijn. Hij gaat op zoek naar de tombe. In zijn koffer heeft hij het werk, de boeken van Tomas bij zich. Met Tomas heeft hij tien jaar eerder afgesproken dat ze elkaar bij de bibliotheek van Alexandrië zullen ontmoeten en daar hun werken zullen overhandigen. Alexandrië was een belangrijke stad waar wetenschap en kunst bloeiden en waar de beroemde bibliotheek was waar alle teksten en alle kennis van de wereld opgeslagen waren. Als de hoofdpersoon zich in Alexandrië bevindt is er weinig dat aan het roemruchte verleden doet denken. De bibliotheek is ooit afgebrand en er staat nu een moderne bibliotheek, de vuurtoren van Pharos bestaat niet meer, de graftombe van Alexander de Grote is onvindbaar en de drie obelisken die er ooit stonden zijn verscheept naar het westen. De bakens zijn verzet. Eigenlijk is Alexandrië één grote tombe geworden, “de stad van het geheugenverlies. Op de plek waar de obelisk zou hebben gestaan dobbert onvergankelijk plastic.”

De moderne tijd heeft het verleden als het ware overwoekerd. Boeken kun je niet meer afleveren in de bibliotheek, alle kennis wordt nu digitaal opgeslagen. Tijdens zijn wandelingen door de stad, op zoek naar restanten van het verleden komen in flashbacks de herinneringen aan Tomas terug.

Arjen van Veelen verbindt in deze roman drie verhaallijnen: de tijd die hij doorbrengt in Amerika, zijn herinneringen aan de vriendschap met Tomas, die voor hem eigenlijk een mentor was en de essayistische manier waarin hij zijn kennis over de antieke wereld etaleert. Hierdoor ontstaat een nieuwe werkelijkheid. Vaak terloops komen de verbindingen aan de orde: de parallellen tussen St. Louis met enerzijds zijn universiteit en anderzijds de gevaarlijke wijken en Alexandrië dat negen miljoen inwoners heeft en zijn grootsheid aan het verleden ontleend. Het bezoek van de hoofdpersoon aan een van de weinige bezienswaardigheden in Alexandrië, op de tweede etage van een gebouw waar de dichter Kaváfis een kwart eeuw woonde en waar de deur openstaat. Tomas woonde ook op de tweede etage aan de Prinsengracht in Amsterdam. Het dodenmasker van Kaváfis refereert weer aan de profielfoto van Tomas.

Alexander de Grote wilde de wereld veroveren en daar hoorde ook de intellectuele wereld bij, de wetenschap. Van Veelen maakt een verbinding met de social media, internet, het elektronisch opslaan van data. Ook een manier om de wereld te veroveren, maar dan een moderne versie. “Zijn dood kwam als een bliepje,” zo wordt de moderne manier van het communiceren over het overlijdenbericht van Tomas geschreven. Vervolgens wordt iedereen geïnformeerd en op Facebook komen de persoonlijke getuigenissen aan Tomas voorbij: “Een koor van ikken zong voor hem. (…) Zijn dood was over het kleine stad neergestreken als een festival. (…) Maar de mensen die hem het langst en innigst hadden gekend, kwamen hier (social media) niet.” Van Veelen schrijft: “Wij zijn allemaal Alexanders, rusteloos bezig werelden te veroveren, bang iets te missen, druk bezig roem te vergaren.” Onze moderne wereld heeft zijn eigen obelisken, gedenktekens van macht, als de Twin Towers.

Tomas heeft aan het hoofdpersonage geleerd hoe verbeelding werkt. Dat doet hij bijvoorbeeld door met zijn Mercedes de wereld te verkennen. Het resulteert in tripjes naar Zweden (ze bezoeken een Ikea-winkel), Rome (de kathedraal van Oudenbosch) en Egypte (de piramide van Austerlitz). Het levert prachtige zinnen op, zoals over het bezoek van de Ikea-winkel: “Wij volgden er de cirkel van het leven, van ballenbad tot kinderstoel tot aan de gehaktballetjes toe.”

Na de dood van Tomas blijft de hoofdpersoon op zoek naar hem gaan. Als enige tastbare, persoonlijke herinnering aan Tomas draagt hij diens zakmes bij zich. Dat wordt op de vluchthaven afgepakt. Alleen de tandenstoker die aan het mes zit en de vorm van een obelisk heeft krijgt hij terug. Dat vormt de opmaat tot een eerbetoon aan Tomas.

De roman, die blijft boeien, bevat diepere lagen tussen heden en verleden, vaak met impliciete kritiek. Het enige echte minpunt is het feit dat de hoofdpersoon geen naam heeft gekregen. Dat creëert afstand.