Mag je ook jezelf zijn?

Bij het lezen van de eerste bladzijden van Het Album, de debuutroman van Cornelis Dumoulin (1948) wordt de lezer het verhaal van hoofdpersonage Frank Houben ingezogen. Een man, zonder al te veel lef, leraar natuurkunde aan een school voor voortgezet onderwijs. Hij heeft het moeilijk, zit in de knoop: zijn huwelijk met Elisabeth is verzuurd en hij heeft een burn-out. Hij wordt door zijn directeur naar een cursus ‘Coachen begint bij jezelf’ gestuurd. Hij is namelijk tegen een leerling over de schreef gegaan.

Zoals veel schrijvers is de eigen omgeving een bron die inspiratie kan bieden. Er zijn raakvlakken tussen de auteur en zijn hoofdpersonage: ze komen uit Limburg, ze zijn allebei geboren in 1948, hebben een universitaire studie gemaakt, hebben gekozen voor het docentschap natuurkunde, en de epiloog van het boek vertoont ook een parallel. Maar Het Album is natuurlijk wel fictie.

Dumoulin weet mooie verbindingen te leggen in het boek. Hij heeft een levensecht boek geschreven waarin hij het rooms-katholieke leven van de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw een plek geeft, de vaderlandse geschiedenis, de ontwikkelingen in het onderwijs, de ondergeschiktheid van het individu, de onmacht om te doen wat je graag wilt doen in tegenstelling tot de ambitie, de carrière die van je verwacht wordt. Het verhaal speelt zich af tussen 1948 en 2003. Frank is degene die het verhaal in de ik-vorm vertelt. Daardoor kan de lezer zich makkelijk verplaatsen in zijn hoofd, gedachten. Het boek gaat vooral over hoe de rol van opvoeding verstikkend kan werken op de ontwikkeling van mensen.

Frank is op weg naar het conferentieoord waar de coachingscursus gegeven wordt. Hij ziet die cursus totaal niet zitten en construeert een parallel leven om maar niets over zichzelf te moeten prijsgeven. Elisabeth bevindt zich in Italië bij een vriendin. Frank heeft niets meer van haar gehoord. Hoe anders was het in de beginjaren van het huwelijk met Elisabeth toen ze zijn gaan wonen aan de rand van een dorp en ze hun best deden om in de dorpsgemeenschap een plekje te vinden. Op een veiling van de kerk kopen ze een beeld, dat van Shiva, de boeddhistische godheid die de schepping vernietigt met het doel deze transformeren. De betekenis van Shiva wordt zo op het oog terloops beschreven, maar niets is minder waar. Je zou het kunnen zien als het leidmotief van deze roman. De gedachte aan Shiva speelt eigenlijk in de hele roman een rol.

Frank is dertig jaar leraar en kijkt met afschuw naar hoe het onderwijs er nu uit ziet. Vroeger keken leerlingen naar hem op, stond de lessenaar op een verhoging. Hij dirigeerde, dicteerde, corrigeerde en voelt zich nu een softe hulpverlener voor de leerlingen. Hij zoekt veiligheid, durft nieuwe uitdagingen niet aan, is bang het verkeerd te doen en is daardoor verstard. Hij loopt totaal vast.

“Mijn lokaal was een veilige burcht waar ik elke vijftig minuten de
ophaalbrug even naar beneden liet om een nieuwe groep naar kennis s
machtende jonge mensen naar binnen te laten.”

Op komische, beeldende wijze beschrijft Frank hoe hij het onderwijs ervaart en de cursus aan waar hij liefst tien weekenden heen moet. Praten in kleine groepjes, persoonlijke doelen uitwerken, balans zoeken, stellen van vragen die niets met de leerstof te maken hebben.

“Moeten, een werkwoord verbonden met machtsuitoefening, vertelden
bijschoolgoeroes die onze school binnenstroomden met
PowerPointpresentaties vol oneliners en grafieken en hier en daar een
cartoon om het geitenwollensokkenverhaal op te vrolijken. Dienen is de
nieuwe term geworden.”

De roman is zo geconstrueerd dat middels flashbacks en door een niet chronologische manier van vertellen de lezer steeds beter zicht krijgt op de personages in het boek, en met name op de worsteling van Frank. Dat zorgt ervoor dat de verbeelding aan het werk gezet wordt. Frank is op zoek naar liefde, aandacht, maar hij komt erachter dat zijn jeugd en met name zijn moeder hem hebben gemaakt tot wie hij is.

Hij is geboren met behulp van de geboortetang en moeder zei steeds dat hij al ongehoorzaam was voor hij geboren werd. “U legde alle schuld bij mij. En wie schuld heeft moet boete doen. Een leven lang.” In feite is dit de kern van het boek. Het is de tragiek waaraan Frank zich maar niet kan ontworstelen. Maar hij probeert zijn moeder te begrijpen. Zijn moeder begreep niet wat Frank nodig had. Hij mocht geen initiatief tonen. Zijn eerste vriendinnetje Mia wordt door moeder genadeloos afgeserveerd, Elisabeth is te min. Hij moest een glanzende carrière hebben en zeker niet als leraar voor de klas staan. Ook hier weet Dumoulin te overtuigen met uiterst beeldende beschrijvingen, soms met wat wrange humor.

Steeds staat Frank als het ware aan de zijlijn. Hij mag nooit zichzelf zijn, moet altijd maar gehoorzamen. Hij lijkt gelukkig met Elisabeth, maar na de komst van hun twee kinderen, een tweeling, lijkt de liefde bekoeld, wordt hij eigenlijk haar slaaf. De verwijdering is ingezet. Is Frank gemanipuleerd? Wat is er met Elisabeth aan de hand? Biedt de coachingscursus toch perspectief? Een gesprek met zijn dochter Aninda zet Frank op het goede spoor. Uiteindelijk slaat hij Shiva in stukken, toont lef en durft voortaan vragen te stellen.

Dumoulin overtuigt in de hilarische scenes: zo pakkend geschreven. Tegen het eind van de roman ontroert hij en wordt het verhaal van Frank een universeel, herkenbaar verhaal. De auteur hanteert een heldere, soepele vertelstijl. Steeds zijn het van die onopvallende details die een belangrijke functie blijken te hebben in het verhaal. Zo zijn de namen van zijn kinderen Aninda (liefde) en Bimo (dapperheid) perfect gekozen en geven precies aan wat Frank nodig heeft. Het zijn uiteindelijk ‘zijn’ kinderen die hem de goede weg wijzen.

Toch had de roman krachtiger kunnen zijn. Het traject van de coachingsbijeenkomsten wordt te uitvoerig beschreven en daardoor verliest het boek aan spankracht. Dan zijn er nog herhalingen die niet echt nodig zijn: hoe om te gaan met leerlingen op school, het tellen van het aantal woorden in de brieven die Mia aan Frank schreef.

Aan het einde van het boek vallen alle puzzelstukjes op hun plek en kan Frank beginnen aan een nieuw hoofdstuk van zijn leven.

Het motto van het boek is veelzeggend:
“Elke reis begint met de eerste stap, een stap die zich aan onze waarneming onttrekt”

Beoordeling: 3,5 ster.