Een contrastrijke roman

Lieke Marsman (1990) heeft een bijzonder boek geschreven. Haar debuutroman is qua vorm een combinatie van een liefdesverhaal, poëzie en filosofische essays. Die essays gaan over klimaatverandering, maar vooral over de mens als fenomeen in de wereld/de natuur en menselijke eigenschappen als liefde, angst, homoseksualiteit, dood, schuldgevoel, identiteit.

Tegenstellingen, ('het tegenovergestelde'), spelen door het hele boek heen. Lieke Marsman schrijft mooie beschouwingen over de mens en de dreiging die van de mens uitgaat. Enerzijds wordt de mens beschreven met al zijn mogelijkheden en anderzijds komt naar voren hoe de mens zich ver boven de natuur staat en alles wat in de natuur voorkomt als eigendom/object beschouwt. En dat is gevaarlijk. Een wereld zonder mensen wat zou dat betekenen? Daarover kan de lezer verder nadenken. ‘Het tegenovergestelde van een mens’ is een wonderlijke, boeiende en rijke roman.

Het eerste deel van het boek heet 'Binnen blijven' en gaat vooral over de innerlijke ontwikkeling van de 29-jarige hoofdpersoon Ida en haar relatie met Robin. Ida, net afgestudeerd als klimaatwetenschapper en werkzoekend, heeft een relatie met onderzoekster Robin. Robin is bezig met haar proefschrift. Ida moet nieuwe contacten opbouwen en Robin blijkt overal in the picture te staan. Dat zorgt voor 'scheve ogen' bij Ida. Ida twijfelt over zichzelf, haar identiteit, haar homoseksualiteit. De verhouding met Robin staat regelmatig onder druk. Ida filosofeert daar over: "Ja we zijn verschillend, mompel ik, maar is dat niet juist waarom we voor elkaar gekozen hebben? Omdat we niet met iemand willen zijn die op ons lijkt."
Ida wordt geïnspireerd door Naomi Klein, de Canadese activiste en publiciste. Die schrijft in This changes everything’’: Capitalism versus climate dat het vrijemarktdenken serieuze hervormingen met betrekking tot het klimaat en het milieu tegenhoudt. Dat houdt ook Ida bezig. Ze neemt een stage van drie maanden aan bij een instituut dat klimaatverandering in de Alpen onderzoekt. Het project gaat over de verwijdering van een stuwdam en de gevolgen daarvan.

In het tweede deel 'The Great Outdoors' trekt Ida 'de wereld' in en gaat ze aan het werk in Zwitserland. Het werk valt haar een beetje tegen. Ida denkt veel na en filosofeert over zaken als 'het tegengaan van klimaatverandering begint bij het krijgen van minder kinderen.' Ook in dit deel weer die contrasten: "Het gevaarlijke aan de zee is dat er aan de oppervlakte niets aan de hand is, maar daaronder." Voor Ida speelt ook een ander contrast: er bij willen horen, geborgen zijn, een relatie hebben en daar tegenover de eenzaamheid. Eenzaamheid is wellicht het belangrijkste thema in het boek.
De filosofische beschouwingen in het boek gaan vooral over hoe Ida controle over haar leven kan krijgen. Dat culmineert in een prachtig hoofdstuk 'Over de omlopen van de hemellichamen' dat handelt over Copernicus. Die stelde vast dat de zon niet om de aarde (geocentrisme), maar de aarde om de zon draaide en dus niet de mens het middelpunt van het heelal was. De mens blijft zichzelf zien als het middelpunt: egocentrisme. Menselijke arrogantie is de oorzaak van vervuiling en klimaatverandering. We zouden het verschil tussen natuur en cultuur moeten opheffen. De wereld die dan zou ontstaan heet 'The Great Outdoors', een wereld waarin het menselijk bewustzijn geen rol meer speelt en mens en natuur gelijkwaardig zijn. Wie weet krijgen dieren en planten ooi 'mensenrechten.' Maar is de mens nu door en door slecht? Ida: "Als mensen slecht waren en ik goed wilde zijn, dan moest ik er voor zorgen dat ik het tegengestelde van een mens was."

Voor Ida lijkt de eenzaamheid doorbroken te worden als Robin ook naar Zwitserland komt. Het komt tot een climax als ze in een kano varen en de damwand van de stuwdam 'een muur van water heeft losgelaten'. "Ik haat het water, ik houd van het water" en "verlangen is iets wat we vaak associëren met gebrek, met leegte."