Psychologie en filosofie samen in een spannend boek

Het boek begint met een overzicht van "Dramatis Personae", zoals Hermsen het noemt. Handig, want zo hebben we van de voornaamste acteurs in dit drama enig begrip van hun levensloop en de stand van zaken vóór het moment van samenkomst in het Drentse vakantiehuisje. De rest van het boek is chronologisch opgebouwd, waarbij het perspectief wel steeds wisselt en er af en toe een alwetende verteller optreedt. Dat brengt evenwicht in het verhaal. Verder zijn er 7 delen (met relevante titels) en een epiloog.

Het drama speelt zich af in winterse omstandigheden. Ik las het in de enige bloedhete week tot zo ver deze zomer. Dat ik me in winterse sferen waande, zegt genoeg over de schrijfstijl van Hermsen. Dat geldt ook voor de dialogen: volkomen natuurlijk. Mijn enige kanttekening daarbij: zelfs na enkele flessen wijn lijkt het gezelschap nog steeds in staat diepgaande filosofische gesprekken te voeren. Maar die vond ik dermate interessant, dat ik daar niet verder bij stil wil staan.

In 25 jaar gebeurt veel. En zeker mensen van rond de 45 zullen dan de balans opmaken van hun leven. Dat niet alles verlopen is zoals ze verwacht en gehoopt hadden, wordt extra duidelijk als ze geconfronteerd worden met hun leeftijdgenoten en vrienden van destijds: leden van het (filosofisch) dispuut Nil desperandum (Wanhoop nooit). Een hele toepasselijke naam in verband met de inhoud van het boek. Er is genoeg om over te wanhopen inmiddels bij de meesten. Even toepasselijk is de titel: Blindgangers. De definitie daarvan luidt:

Een blindganger is een explosief dat niet op het oorspronkelijk bedoelde moment afgegaan is. Meestal betreft het vuurwerk en niet-ontplofte munitie. Blindgangers zijn uitermate gevaarlijk omdat ze op ieder willekeurig moment door minieme (onbedoelde) stimulans (alsnog) kunnen ontploffen.

De psychologische kant van het verhaal laat op overtuigende wijze zien hoe het verlies van idealen en dromen, teleurstellingen in relaties, geremdheid door jeugdtrauma's en andere zaken van een mens ook een blindganger kunnen maken. Of en wanneer die afgaat, hangt van veel omstandigheden af, maar dat die o.a. aanwezig zijn in de confrontatie met de jeugdvrienden mag duidelijk zijn. Dat maakt dat het een spannend verhaal wordt, waarbij geraffineerd van perspectief gewisseld wordt: op spannende momenten, waardoor je als lezer net zo in onzekerheid verkeert als de achtergebleven vrienden. Voortdurend is ook de onderlinge spanning te voelen, die af en toe tot een uitbarsting lijkt te gaan komen. En soms ook komt.

Maar er zit ook nog een filosofische kant aan het verhaal. Het samenzijn, vooral in de avonden als er rijkelijk wijn geschonken wordt, nodigt deze filosofisch onderlegde mensen uit tot het aansnijden van thema's uit de ethiek en de metafysica. Johan is uiteindelijk neurochirurg geworden: volgens hem wordt de mens in al zijn handelen uitsluitend gedreven door zijn brein, er is geen vrije wil. Dat wordt m.n. bestreden door Bas, die de filosofie trouw is gebleven en al jaren tevergeefs met zijn proefschrift bezig is. Hij gelooft in iets voorbij het brein. Meer aandacht voor begrippen als ervaring, geest en ziel, innerlijke tijd. Dat levert natuurlijk interessante discussies op, met thema's die Joke Hermens ook te berde bracht in Stil de tijd. En een mooie gelegenheid voor de auteur om ook weer psychologisch uit te pakken: de ongelijke strijd tussen de introverte, bijna mislukte filosofiedocent en de extroverte, geslaagde neurochirurg.

Door deze unieke combinatie van filosofie en psychologie in een spannend verhaal ben ik er van overtuigd dat het boek voor velen plezierig zal zijn om te lezen. En daarna wellicht over de aangesneden thema's door te denken. Het eindigt met een epiloog, na een laatste hoofdstuk met de titel Nil desperandum. Het is niet echt: ze leefden nog lang en gelukkig, maar er gloort hoop op die laatste bladzijden.
Deze recensie staat (iets uitgebreider) ook op mijn blog: http://mijnboekenkast.blogspot.nl/2016/08/joke-hermsen-blindgangers.html