Wreedheid van de holocaust

Waar komt de haat voor een ander ras vandaan? Wat beweegt iemand om onschuldige mensen zonder enig pardon te executeren? Anders gesteld: hoe worden heel normale mensen massamoordenaars? De Duitse auteur Harald Welzer (1958) probeert deze gruwelijkheden te verklaren. De hoogleraar, die zich verdiept in het thema oorlog en herinnering, denkt in zijn onlangs verschenen boek Daders  de sleutel te hebben gevonden.

De gevolgen van het Duitse nationaalsocialisme in de Tweede Wereldoorlog zijn stof tot nadenken. Welzer onderzocht wat gewone mensen er in die tijd toe dreef om onschuldige mannen, vrouwen en kinderen zonder pardon dood te schieten. Uit geregistreerde orders, uitspraken, dagboeknotities en zelfs gedichten blijkt waarom nazi-leiders zich nooit schuldig voelden aan het coördineren van de massamoorden. Het koppelen van doden en moraal is slechts voor een deel de aanleiding tot het ‘verantwoord’ ontkleden, bestelen en vervolgens beurtelings doodschieten van joden. Welzer omschrijft met een bijna akelige precisie hoe de lijken op nauwkeurige wijze in een grote kuil geborgen werden, om zo de beschikbare ruimte optimaal te benutten. Misselijkmakende praktijken uit goed fatsoen verzwijgen doet hij niet. De schrijver toont door middel van het zogenaamde Milgram-experiment aan tot wat mensen in staat zijn. Het voorbeeld verduidelijkt in hoeverre een proefpersoon in speciale testruimtes bereid is een onschuldige leerling te pijnigen. De feiten zijn onthutsend en geven een beangstigende kijk op het functioneren van een mens.

Niet alles in Daders  draait om de Tweede Wereldoorlog. Ook de afslachtingen tussen Hutu’'s en Tutsi'’s, de strijd in het voormalige Joegoslavië en de oorlog in Vietnam komen aan bod. Veel verschil tussen deze oorlogen is er niet. Het ‘gerechtvaardigd’ doden lijkt steeds op eenzelfde punt uit te komen. Groepsbelang gaat voor op het individu. Wat dit met het besluit van verstandige mensen doet, wordt in Daders  na jaren van onderzoek aan het licht gebracht.

Daders  is een psychologisch boek. Non-fictie pur sang. De noten zijn helaas overdadig aanwezig en worden niet altijd duidelijk geformuleerd. Welzer legt de waarheid op bijzondere wijze bloot. Alleen jammer dat hij soms wat te veel in herhaling valt. Toch is het zeker de moeite waard. Het is prima leesvoer voor de mensen die wat meer willen weten over de wreedheid van de holocaust. Echter, interesse in psychologie en antropologie is een voorwaarde. Een boek voor de liefhebber dus.